|
Mr Zvezdan Folić:
SOCIJALNI SASTAV SVEŠTENSTVA U CRNOJ GORI 1957. GODINE
Zvezdan Folić
U svom istraživanju istoričar mr Zvezdan Folić posebnu pažnju posvećuje strukturi i djelovanju vjerskih organizacija
u Crnoj Gori u vremenu između dva svjetska rata, kao i u prvim decenijama nakon 1945. godine. Ovdje se objavljuje recentna Folićeva studija o socijalno - nacionalnom profilu klera u Crnoj Gori krajem pedesetih godina
Od kada je Crna Gora postala sekularna država interes za svešteničko zvanje naglo splašnjava
U postojećoj istoriografskoj literaturi možemo sresti i zapažene radove koji tretiraju oblike državne i partijske (KPJ) politike prema vjerskim zajednicama u Crnoj Gori poslije Drugog svjetskog rata, ulozi pojedinih duhovnih poglavara i normalizaciji odnosa između države i crkve, koji uobličavaju instruktivni putokaz u teorijsko - metodološki osmišljenijem izučavanju vjerske problematike u Crnoj Gori. Pošto je riječ o početnim istoriografskim zahvatima u proučavanju vjerskog fenomena, mnoga pitanja bila su predočena samo u naznakama i time su ostajala otvorena za dalja istraživanja. Jedno od takvih jeste i socijalni sastav sveštenstva u Crnoj Gori koje zbog svoje važnosti predstavlja značajnu pretpostavku u što slojevitijem proučavanju vjerske problematike. Otuda mnoga pitanja traže adekvatne odgovore, poput: sa koliko kadra su raspolagale vjerske zajednice; kakva je obrazovna i starosna struktura sveštenstva; kakav je njegov nacionalni sastav; da li je bilo neravnomjernosti u teritorijalnom rasporedu klera u crnogorskim opštinama? Naša analiza uglavnom se bazira na prvorazrednim istorijskim izvorima, koji su, treba li podsjećati, jedina empirijska mogućnost da se dopre do prošlosti.
SVJEŠTENIČKI KADAR:
Vjerske zajednice u Crnoj Gori imale su svoje sveštenike kao javno opunomoćene predvodnike koji su bili odgovorni za bogosluženje, misionarstvo, upravljanje vjerskim životom u zajednici koja im je povjerena, vođenje administracije. Djelovanje sveštenstva temeljilo se na različitim izvorima vjerskog autoriteta i različitim internim pravilima (zakonima, ustavima, enciklikama i drugo). To je uslovilo i drugačiji način obavljanja misije kao standardnog oblika djelovanja sveštenstva tri najbrojnije vjeroispovijesti u Crnoj Gori: pravoslavne, islamske i rimokatoličke. Dakako, razlike su bile mnogo veće između hrišćanskog i islamskog sveštenstva, pošto je islam religija bez svešteničke hijerarhije u kome duhovne vođe i vjerske institucije nijesu od prioritetne važnosti za istrajno njegovanje vjerskih osjećanja. Takva fleksibilnost u podržavanju vjere nije odlikovala pravoslavnu i rimokatoličku crkvu. Nasuprot tome, jedan broj njihovih osposobljenih pastira opredjeljuje se za optimalnu posvećenost duhovnom (religioznom) životu u izdvojenom i čednom manastirskom ambijentu.
Rimokatolička crkva (RKC) u nastojanju za popularisanjem i širenjem svoje vjere polaže velike nade i u svoje religiozne redove od kojih se neki (franjevci, dominikanci i dr), sem revnosti u propovijedanju jevanđelja, bave misionarstvom, parohijskim, naučnim i nastavnim radom. Težeći da proširi spektar aktivnosti i tako omasovi svoju instituciju, rimokatolička crkva je u 17. vijeku oslobodila i svoje pastirice od izolovanog manastirskog života. Time je popločan put za stvaranje velikog broja zajednica rimokatoličkih redovnica (časne i milosrdne sestre). One su mogle da se bave poučavanjem, društvenim radom i poslovima u bolnici.
Broj pravoslavnih sveštenika u Crnoj Gori 1945. godine bio je ekstremno umanjen u odnosu na stanje u posljednjoj predratnoj godini. Tokom perioda 1941 - 1945. izgubilo je život 97 pravoslavnih sveštenika, što je predstavljalo 42,3 % od njihovog ukupnog sastava 1941. Opadanje broja pravoslavnih sveštenika u Crnoj Gori produžilo se i u poslijeratnom razdoblju. Taj negativni trend nije bio uzrokovan samo posljedicama rata, već i novim političkim i društvenim tendencijama koje su otvoreno stremile ka što većoj sekularizaciji crnogorskog društva. Sveštenički poziv je sve više gubio na autoritetu i privlačnosti kod pravoslavnih vjernika. Valja imati na umu da su korijeni ovog problema znatno dublji i treba ih tražiti od druge polovine 19. vijeka, odnosno u vrijeme kada je Crna Gora postala sekularna država. Od tada interesovanje za svešteničko zvanje naglo splašnjava, kao što je i rasprostranjenje klasične religioznosti i tradicionalne konfesionalnosti u socijalističkoj Crnoj Gori bilo u permanentnom opadanju.
Pravoslavno sveštenstvo desetkovano je 1945. najviše zbog hitromislenosti Joanikija Lipovca
Islamska vjerska zajednica (IVZ) i rimokatolička crkva u Crnoj Gori nijesu imale veće gubitke svoga sveštenstva u toku rata. Samo simbolično prorijeđeno, sveštenstvo ovih vjerskih zajednica ostalo je među svojim vjernicima i neposredno nakon 1945. godine. Čak je kadar IVZ u periodu 1945 - 1953. godine bio donekle uvećan, što je prvenstveno bilo uzrokovano olakim sticanjem imamskog zvanja u navedenom razdoblju. Uslijedio je, međutim, 1953 - 1954. odlučni kontraudar na takvu praksu i broj aktivnih imama u Crnoj Gori je radikalno redukovan. U Crnoj Gori su u tretiranom periodu egzistirali i pripadnici Hrišćanske adventističke crkve. Malobrojnost sveštenika (propovjednika) i vjernika ove vjerske zajednice uticala je da se ovaj problem nađe van našeg daljeg interesovanja. I pored bogate izvorne osnove veoma je teško napraviti precizan pregled brojnog stanja sveštenstva u Crnoj Gori u poslijeratnom periodu. Tome je najviše doprinosila nemarnost republičke Komisije za vjerska pitanja koja, iz više razloga, nije poklanjala potrebnu pažnju specifikaciji statističkih podataka do 1953. godine. Primjera radi, prvi opširniji elaborat sa osnovnim podacima o sveštenicima u Crnoj Gori načinjen je tek 1957. godine. U ovom elaboratu je po prvi put napravljena podjela na aktivne i penzionisane sveštenike tri najbrojnije konfesije u Crnoj Gori, a, takođe, nalaze se i biografski podaci o svakom svešteniku i rubrike koje se odnose na školsku spremu, znanje stranih jezika, narodnost, godine službe, porodično stanje i drugo. Stoga se naša analiza najvećim dijelom zasniva na ovom izuzetno vrijednom dokumentu.
Broj aktivnih (parohijskih) sveštenika u Crnoj Gori, znatno je varirao u različitim periodima. Pravoslavno sveštenstvo je 1941. godine brojalo 202, islamsko 71, a rimokatoličko 41 pripadnika (ukupno 314). Pravoslavnih sveštenika je 1953. bilo 80, islamskih 82, rimokatoličkih 34 (ukupno 196), a 1957. godine prvih je bilo 53, drugih 23 i trećih 31 (ukupno 107). Ovo kvantitativno izražavanje treba prihvatiti i sa određenom rezervom, pošto iz zbirnih izvještaja iz 1941. i 1953. ne možemo doznati porijeklo navedenih podataka, a nije ni izvršena podjela na aktivne i penzionisane sveštenike. Upadljivo je, ipak, da u RKC nije bilo većeg osipanja sveštenstva i takva postojanost u broju rimokatoličkog klera bila je prisutna u Barskoj nadbiskupiji i Kotorskoj biskupiji. Takva stabilnost nije odlikovala pravoslavnu crkvu čije je sveštenstvo bilo desetkovano 1945. godine, ponajviše zahvaljujući hitromislenosti i priklanjanju projekcijama četničkog pokreta od strane Joanikija Lipovca, mitropolita crnogorsko - primorskog. Stagnacija je bila prisutna i u mirnodopskom vremenu. Doduše, opadanje broja aktivnih pravoslavnih sveštenika bilo je, osim u NR Srbiji, gdje je zabilježen čak i njegov porast, prisutno i u ostalim jugoslovenskim republikama, no, Crna Gora je sa procentom opadanja broja pravoslavnih sveštenika od 73,7 % u poređenju sa stanjem iz 1941. godine, predstavljala, zaista, ekstreman primjer. U Crnoj Gori je egzistiralo i pravoslavno i rimokatoličko monaško sveštenstvo, kao i pripadnici nekoliko religioznih redova rimokatoličke crkve. Prema podacima iz 1957. godine u Crnoj Gori je obitovalo 12 pravoslavnih monaha i šest monahinja. Rimokatoličkih redovnika je bilo sedam, od kojih su četvorica na području Kotorske biskupije boravili u samostanima u Kotoru i Herceg Novom, dok su dva franjevca iz Barske nadbiskupije i jedan iz Skopske biskupije bili i upravitelj župa u Trabojni, Ulcinju i Gusinju. Manje je poznato da su od 1953. godine, najbrojniju kategoriju sveštenstva u Crnoj Gori činile rimokatoličke redovnice koje su pripadale družbama “Franjevki bezgrešnog začeća”, “Sv. Križa”, “Služavkama malog Isusa” i “Sv. Vinka Paulinskog”. Protjerane iz NR Hrvatske, NR Slovenije, te NR Bosne i Hercegovine, jedan broj ovih rimokatoličkih milosrdnica našao je utočište u NR Crnoj Gori.
U Crnoj Gori su 1957. pravoslavni sveštenici nacionalno svi bili Crnogorci - osim jednog
One su svoj boravak u Crnoj Gori prvenstveno dugovale činjenici što u Crnoj Gori nije bilo dovoljno medicinskog osoblja. Ovaj nedostatak rimokatoličke milosrdnice su kompenzirale na najbolji način. Marljive i bodre, stručne i savjesne, časne sestre su ubrzo zadobile simpatije ne samo medicinskog osoblja i pacijenata, već i ostalih građana u sredinama u kojima su radile. Interesantno je da su najistaknutiji crnogorski političari: Blažo Jovanović, Filip Bajković i Andrija Mugoša imali fleksibilno i tolerantno stanovište prema radu rimokatoličkih redovnica u zdravstvenim ustanovama i pored preporuka saveznih organa da im se onemogući dalji rad. Pragmatični motivi nadilazili su ideološke barijere, pa je broj rimokatoličkih redovnica u Crnoj Gori latentno rastao, što pokazuju i sljedeći podaci:
Godine 1949, časnih sestara je u Crnoj Gori bilo 21, 1953. bilo ih je 84, 1958. 138, a 1963. taj se broj popeo na 142.
Ukupno posmatrano, rimokatolička crkva u Crnoj Gori je od 1953. godine raspolagala sa najbrojnijim svešteničkim kadrom. Konkretnije, RKC je 1957. imala 176 svojih revnosnih sveštenika i taj trend nastavio se i narednih decenija. Pravoslavnih sveštenika bilo je 71, a islamskih samo 23 i ta malobrojnost i te kako se reflektovala i na popularisanje institucija kojima su pripadalil.
NACIONALNI SASTAV:
Sveštenstvo u Crnoj Gori bilo je različitog entičkog porijekla i nacionalne pripadnosti. Pregledniju sliku raznolikog nacionalnog sastava aktivnog sveštenstva pružaju sljedeći podaci. Od Crnogoraca u pravoslavnom kleru je 52, islamskom 10, a u rimokatoličkom 8 sveštenika. Od Srba ima jedan pravoslavni sveštenik, od Hrvata 15 rimokatolilčkih, od Albanaca 13 islamskih i 7 rimokatoličkih, i konačno tu je i jedan Slovenac, rimokatolički sveštenik. Uočljivo je da je najveći broj aktivnih sveštenika pripadao crnogorskom nacionalnom biću. Takvo nacionalno opredjeljenje odlikovalo je i jedan broj islamskih i rimokatoličkih sveštenika, a posebno je bilo dominantno kod pravoslavnog klera. Vrijedi istaći da je ovakvo deklarisanje bilo isključivo proizvod nacionalne samospoznaje klera, jer u obimnoj dokumentaciji državne i crkvene provenijencije ne nailazimo ni na jedan podatak koji govori suprotno od iznesene konstatacije. Pravoslavno sveštenstvo je imalo najkompaktniji nacionalni sastav. Osim Ratka Gospića, paroha u Pljevljima, koji se nacionalno izjašnjavao kao Srbin, ostali sveštenici deklasirali su se kao Crnogorci. Reafirmacija crnogorske nacionalnosti determinisala je nacionalnu pripadnost pojedinih rimokatoličkih i islamskih sveštenika slovenskog etničkog porijekla. Bila su prisutna i izvjesna odstupanja od ovog pravila. Premda albanskog etničkog porijekla, Petar Perkolić i Ante Marđokić, sveštenici Barske nadbiskupije, nacionalno su se deklarisali kao Crnogorci. Veoma homogen nacionalni sastav imala je Kotorska biskupija u kojoj su se sveštenici domicilnog porijekla pretežno deklarisali kao Hrvati, a jedino se don Niko Luković opredjeljivao kao Crnogorac. Monaško sveštenstvo je takođe bilo nejednakog nacionalnog sastava. Od 12 pravoslavnih monaha, njih devetorica su bili Crnogorci, dvojica Srbi, dok za jednog monaha nemamo podataka o nacionalnoj pripadnosti. Gotovo obrnuto stanje postojalo je kod malobrojnih pravoslavnih monahinja. Tačnije, pet monahinja je bilo srpske nacionalnosti, dok se samo Jovana Stojanović iz Botuna (Zeta), monahinja u manastiru Dajbabe, izjašnjavala kao Crnogorka.
Raspolažemo sa vrlo oskudnim podacima o nacionalnoj pripadnosti rimokatoličkih redovnika. Jedino možemo ustanoviti da se Eđidio Berišić, fratar u Trabojni, deklarisao kao Crnogorac, dok se Anzelmo Marstjepović, fratar u Ulcinju, opredjeljivao kao Albanac.
Katolički sveštenici su i u pogledu stranih jezika prednjačili po stepenu obrazovanosti
Još veća heuristička ograničenost postoji kod analize nacionalne pripadnosti rimokatiličkih redovnica (časnih i milosrdnih sestara). Po ovom pitanju samo možemo ustvrditi da su rimokatoličke redovnice u Crnoj Gori bile uglavnom slovenačke, hrvatske i albanske nacionalnosti.
OBRAZOVNA STRUKTURA:
Stepen obrazovanja sveštenstva u Crnoj Gori bio je uslovljen načinom sticanja pastirskog zvanja koji je bio različit u svakoj vjerskoj zajednici ponaosob. Najniži kriterijumi za dobijanje svešteničkog zvanja postojali su u islamskoj vjerskoj zajednici. Pravoslavno sveštenstvo je bivalo rukopoloženo poslije pet ili šest godina školovanja u bogoslovijama koje su imale status srednje škole. Najzahtijevnija u tom pogledu bila je rimokatolička crkva. Prije ordinacije, rimokatolički sveštenici su završavali studije bogoslovije i teologije, a nerijetko su znali diplomirati i na nekom drugom fakultetu, najčešće filozofskom. Ove norme, ali dijelom i posvećenost prema odabranom pozivu, proizvele su velike razlike u obrazovnom profilu između rimokatoličkih i ostalih sveštenika u Crnoj Gori. Prema podacima iz pomenutog elaborata, svi aktivni sveštenici RKC, osim Josipa Devića, župnika u Baru, diplomirali su na teološkom i filozofskom fakultetu. Takođe, četvorica rimokatoličkih pastira: Aleksandar Tokić, Pavle Marvulić, Petar Perkolić i Simon Filipaj, završili su pored teološkog i filozofski fakultet. Znatno nižu školsku spremu imalo je pravoslavno i islamsko sveštenstvo. Samo jedan pravoslavni sveštenik, Vaso Ivošević, paroh u Grblju, završio je teološki fakultet, dok su ostali svoje školovanje okončali u srednjim bogoslovskim školama, pretežno u Bogosloviji na Cetinju od 1941. godine. Još lošija obrazovna struktura bila je primjetna kod sveštenstva IVZ. Adekvatnu srednju školu okončalo je 15 islamskih sveštenika, a osam imama završilo je samo osnovnu školu. Razlike su bile evidentne i u stepenu obrazovanja monaškog sveštenstva. Heuristička ograničenost dopušta nam da konstatujemo da su dvojica rimokatoličkih redovnika na području Barske nadbiskupije završila teološke fakultete, dok za ostale redovnike ne raspolažemo nikakvim podacima o njihovoj školskoj spremi. Oskudnost izvornog materijala ne omogućava nam cjelovitu analizu obrazovnog nivoa i pravoslavnog monaškog sveštenstva. Na osnovu dostupne izvorne građe primjetno je da nijedan pravoslavni monah nije imao završeni fakultet. Preciznije, petorica sveštenika završilo je monašku školu, a trojica su stekla samo osnovno obrazovanje. Veoma niska školska sprema bila je karakteristična i za pravoslavne monahinje. Dvije monahinje završile su stručnu zanatsku školu, a tri su sa okončanom osnovnom školom prestale sa daljim školovanjem. Kao jedan od pokazatelja u obrazovnom nivou mogu korisno poslužiti i činjenice o znanju stranih jezika kod sveštenstva u Crnoj Gori. Čudno zvuči, ali nijedan pravoslavni sveštenik nije u potpunosti ovladao nekim stranim jezikom, a samo su četvorica sveštenika djelimično posjedovala takvo zvanje. Islamsko sveštenstvo je u tom pogledu bilo znatno obrazovanije. Dvanaest imama je savladalo neki od orijentalnih jezika, sedmorica su te jezike djelimično poznavali, a četvorica sveštenika poznavala su samo maternji jezik. Kao i na ostalim rimokatolički sveštenici su i na ovom polju prednjačili u svojoj edukaciji. U Crnoj Gori je, osim već pomenutog Devića koji je djelimično poznavao latinski i slovački, svaki rimokatolički sveštenik, pored maternjeg, znao je još najmanje dva strana jezika, najčešće latinski i italijanski. Čak 17 sveštenika RKC služilo se sa tri i više stranih jezika.
Od 36 crnogorskih opština u 13 nije bilo sveštenika ni iz jedne vjerske zajednice
Aleksandar Tokić, nadbiskup barski i primas srpski, kao i njegov prethodnik dr Nikola Dobrečić, predstavljao je oličenje poliglote. Pored srpskohrvatskog, govorio je još latinski, francuski, italijanski, albanski, njemački i engleski jezik. Zanimljivo je da je i Tokićev nasljednik na nadbiskupskom tronu, Petar Perkolić, pored maternjeg, govorio i četiri strana jezika.
SOCIJALNA STRUKTURA:
Na agilnost i posvećenost svešteničkom pozivu uticalo je više činilaca. Svakako da je socijalna struktura predstavljala nezaobilazan faktor u tom pogledu.
Najpovoljniju starosnu strukturu kod aktivnog sveštenstva u Crnoj Gori imao je rimokatolički kler. Prema nepotpunim podacima iz 1957. godine, petnaest rimokatoličkih sveštenika je bilo mlađe, a devet starije od pedeset godina. Takav odnos nije bio primjetan u redovima pravoslavnog sveštenstva. Čak trideset pravoslavnih sveštenika bilo je starije od pedeset godina, a dvadeset troje mlađe od tih godina. Najstarije sveštenstvo imala je IVZ. Samo četiri imama bila su mlađa od pedeset godina, a devetnaest islamskih sveštenika nadilazilo je navedenu starosnu granicu. Postojao je još jedan bitan razlog koji je uticao na predanost svešteničkoj službi. Riječ je o brizi za najužim porodičnim okruženjem. Zbog prihvatanja obaveze na bezbračnost (celibat), rimokatoličkom kleru je u centru društvenog angažmana bila popularizacija svoje institucije kojoj su istrajno i lojalno služili. Pravoslavni i islamski sveštenici nijesu imali tako odriješene ruke u svom djelovanju, jer je trebalo da izdržavaju i svoje, relativno brojne, porodice. Primjera radi, trideset pet aktivnih pravoslavnih sveštenika i devetnaest aktivnih imama imali su više od dvoje djece.
RASPORED SVEŠTENIKA PO OPŠTINAMA:
Ukupnost analiziranih aspekata socijalnog sastava sveštenstva u Crnoj Gori reflektovala se i na njihov raspored po crnogorskim opštinama u 1957. godini.
--------------------------------------------------------------------------------
Spisak parohijskih sveštenika po opštinama 1957. godine pokazuje da su u opštini Bar bila dva pravoslavna sveštenika, pet islamskih i osam rimokatoličkih, u opštini Bijelo Polje dva pravoslavna sveštenika, u opštini Budva dva pravoslavna, u opštini Virpazar dva pravoslavna sveštenika, u opštini Velimlje jedan pravoslavni sveštenik, u opštini Žabljak jedan pravoslavni sveštenik, u opštini Ivangrad dva pravoslavna sveštenika i jedan islamski, u opštini Kotor pet pravoslavnih sveštenika i sedam rimokatoličkih, u opštini Manastir Morača jedan pravoslavni sveštenik, u opštini Ostros dva islamska sveštenika, u opštini Nikšić šest pravoslavnih sveštenika i jedan rimokatolički, u opštini Plav jedan islamski sveštenik i jedan rimokatolički, u opštini Plužine jedan pravoslavni sveštenik, u opštini Pljevlja pet pravoslavnih sveštenika, u opštini Rijeka Crnojevića jedan pravoslavni sveštenik, u opštini Tivat jedan pravoslavni sveštenik, pet rimokatoličkih, u opštini Titograd šest pravoslavnih sveštenika, jedan islamski, jedan rimokatolički, u opštini Tomaševo jedan pravoslavni sveštenik, u opštini Tuzi jedan rimokatolički sveštenik, u opštini Ulcinj jedan pravoslavni sveštenik, trinaest islamskih i četiri rimokatolička, u opštini Herceg Novi pet pravoslavnih sveštenika i jedan rimokatolički, u opštini Cetinje pet pravoslavnih sveštenika i jedan rimokatolički, u opštini Šavnik tri pravoslavna sveštenika. Prema upravnoj podjeli od 1. oktobra 1955. godine, u Crnoj Gori je bilo 36 opština, pa je preko priložene tabele vidljivo da u trinaest opština nije bilo sveštenika ni iz jedne vjerske zajednice.
Imama i pravoslavnih sveštenika skoro da nije bilo u opštinama na sjeveru Republike
Islamski sveštenici bili su pretežno koncentrisani u opštinama na jugu Crne Gore (Bar, Ulcinj, Ostros), a samo po jedan sveštenik nalazio se u Titogradu (Podgorica), Plavu i Ivangradu (Berane). U ostalim opštinama u kojima se nalazio veliki broj poklonika islama (Bijelo Polje, Petnjica, Pljevlja, Gusinje, Rožaje, Tuzi), nije bilo aktivnih imama i taj hendikep je ozbiljno uzdrmao vjerski život muslimana na pomenutim područjima. Djelimično je kompenzovan izdavanjem privremenih dozvola za rad penzionisanim imamima. Veoma loše stanje bilo je prisutno i kod zastupljenosti pravoslavnog klera u crnogorskim opštinama. Izuzmemo li pet opština u kojima je broj pravoslavnih vjernika bio zanemarljiv, aktivnih pravoslavnih sveštenika nije bilo u čak osam opština u kojima su gotovo isključivo živjeli pravoslavni vjernici. Riječ je o sljedećim opštinama: Andrijevica, Mojkovac, Kolašin, Lijeva Rijeka, Grahovo, Krstac, Maoče i Golubovci. Skladnost i ravnomjernost bile su ključne odlike u rasporedu rimokatoličkog sveštenstva na crnogorskom tlu. Za poglavare Barske nadbiskupije i Kotorske biskupije bilo je prosto nezamislivo da jedna sredina u kojoj živi i mali broj rimokatoličkih vjernika ostane bez svog pastira. Riječju, u Crnoj Gori nije bilo opštine sa više od 200 rimokatoličkih vjernika (Nikšić, Cetinje), a da se za njihove vjerske potrebe nije starao rimokatolički sveštenik. Organizovanost i sposobnost RKC, kao i podvižništvo i posvećenost skoro svih njenih pastira u Crnoj Gori, manifestovalo se i na ovom terenu i dalo je vrlo pozitivne efekte.
POGLAVARI VJERSKIH ZAJEDNICA:
U razdoblju koje razmatramo dešavale su se i personalne promjene među poglavarima vjerskih zajednica u Crnoj Gori. S obzirom na velike ingerencije koje su imali duhovni poglavari, iako su se njihove centrale nalazile van Crne Gore, djelovanje vjerskih velikodostojnika ostavljalo je duboke konsekvence. Nije se radilo samo o sadržajima vjerskog života, već je od aktivnosti duhovnih poglavara zavisio i odnos njihovih institucija prema državnoj politici, a velikim dijelom i profilisanost državne politike prema pojedinim vjerskim zajednicama. Posljedice Drugog svjetskog rata osjetile su se i na prisustvo velikodostojnika u Crnoj Gori. U svojoj rezidenciji 1945. godine ostao je samo barski nadbiskup Nikola Dobrečić. Nakon njegove smrti 1955. godine, na drevnu stolicu barskih nadbiskupa instaliran je Aleksandar Tokić. Tokić je tu dužnost obavljao do 1979. godine. Pavao Butorac, biskup kotorski, sklonio se 1944. godine, za vrijeme njemačke okupacije, iz Kotora u Dubrovnik. Sve do 1950. godine, Butorac je imao dva zaduženja: bio je kotorski biskup i administrator Dubrovačke biskupije. Tada je imenovan za dubrovačkog biskupa, a za apostolskog administratora Kotorske biskupije postavljen je don Gracija Ivanović, dotadašnji župnik Sv. Stasije u Dobroti kod Kotora. Na toj poziciji Ivanović je ostao do 1981. godine.
--------------------------------------------------------------------------------
Najautoritavnije ličnosti IVZ u Crnoj Gori bili su Husein Redžepagić, imam iz Plava, i do 1959. godine, Hasan Šlaković, imam iz Bara. Šlaković je od 1947. godine bio predsjednik Vakufskog sabora IVZ u Crnoj Gori i član Vrhovnog islamskog starješinstva IVZ, dok je Redžepagić bio predsjednik Islamskog starješinstva u Crnoj Gori. Poslije reorganizacije organa IVZ u Jugoslaviji, izvršene 1959. godine, Šlaković je penzionisan, a Redžepagić je izabran za predsjednika Sabora IVZ u Crnoj Gori. Za novog predsjednika Starješinstva IVZ u Crnoj Gori izabran je Šukrija Bakalović, imam iz Titograda.
Mitropolit Danilo je skriveno i otvoreno poricao crnogorsku nacionalnu posebnost
Jedan od najzamršenijih problema u Crnoj Gori u periodu od 1945 - 1961. godine bio je vezan za izbor episkopa Crnogorsko - primorske mitropolije. Usljed nepronalaženja adekvatnog rješenja za obje strane, promjene administratora i arhijerejskih zamjenika u Crnogorsko - primorskoj mitropoliji bile su toliko česte da pred istraživačem ovih događaja stoji dilema na koji način predstaviti ovaj problem. Poznato je da je likvidacijom mitropolita Joanikija Lipovca 1945. godine, episkopska stolica Crnogosko - primorske mitropolije ostala upražnjena. Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve je u aprilu 1945. za administratora Crnogorsko - primorske mitropolije odredio mitropolita skopskog Josifa Cvijovića koji je na tom mjestu ostao do novembra 1946. godine.
Naslijedio ga je raško - prizrenski episkop Vladimir Rajić. Rajić je administrirao Crnogorsko - primorskom mitropolijom do maja 1947. godine. Prvi poslijeratni mitropolit u Crnoj Gori bio je Arsenije Bradvarević koji je svečano ustoličen na Cetinju 12. jula 1947. godine. Za episkopa novoosnovane Budimljansko - polimske eparhije izabran je Makarije Đorđević. Pošto je u julu 1954. mitropolit Arsenije osuđen na višegodišnju kaznu zatvora, episkop Makarije je određen avgusta 1954. da administrira Crnogorsko - primorskom mitropolijom. Potom je u junu 1955. Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve odlučio da Crnogorsko - primorskom mitropolijom administrira patrijarh Vikentije Prodanov. Poslije smrti patrijarha Srpske pravoslavne crkve, Crnogorsko - primorskom mitropolijom administrirali su tokom 1958. godine episkop braničevski Hrizostom Vojinović, episkop raško - prizrenski Pavle Stojčević, od kojeg će tu dužnost preuzeti patrijarh Srpske pravoslavne crkve German Ćorić. Crnogorsko državno rukovodstvo i episkopat SPC i dalje su uporno tražili najpogodniju ličnost koja bi zadovoljila interese obje strane. Sveti arhijerejski sabor SPC je 19. juna 1959. odobrio episkopu budimljanskom Andreju Frušiću vršenje arhijerejskih dužnosti na tronu crnogorskih mitropolita na Cetinju. Crnogorske vlasti su pozdravile ovaj izbor. Ubrzo se pokazalo da ni Frušić nije najsretnije rješenje, pa je ovaj episkop napustio Crnu Goru 1960. godine. Napokon su crnogorske vlasti, poslije mnogih pregovora i provjera, prihvatile odluku Svetog arhijerejskog sabora SPC iz maja 1961. da se za novog crnogorsko - primorskog mitropolita izabere Tomo Dajković, dotadašnji upravnik patrijaršijskog dvora u Beogradu. Dajković je prilikom davanja monaškog zavjeta uzeo ime Danilo. Ustoličenje dugo čekanog mitropolita obavljeno je 12. jula 1961. godine na Cetinju. Smatrajući da su dobile mitropolita koji će respektovati osnovne tendencije državne politike, crnogorske vlasti su nastojale da njegova početna iskustva budu što pozitivnija. Godilo im je, takođe, i crnogorsko porijeklo novog mitropolita. Stvarnost je, ne dugo zatim, demantovala ta optimistička predviđanja. Mitropolit Danilo je, skriveno i otvoreno, poricao crnogorsku nacionalnu individualnost, transparentno se protivio podizanju Njegoševog mauzoleja na Lovćenu, istrajno osporavao težnje za autokefalnošću Makedonske pravoslavne crkve, podržavao neosnovanu tezu o “ugroženosti srpstva” u socijalističkoj Jugoslaviji. Očito da je društveni angažman novoizabranog mitropolita bio velikim dijelom u krajnjoj suprotnosti sa stremljenjima crnogorskih državnih organa. Takvim djelovanjem, polako i postupno, ali strpljivo i uporno, sondirao se teren za unošenje etnofilestičkih projekcija u radu Crnogorsko - primorske mitropolije.
(Kraj)
|
