| Naslovna | O projektu | Saradnički program | Knjiga utisaka | Kontakt |

Prof. dr Božidar Šekularac:
VLADIKA VASILIJE U CRNOGORSKOJ POVIJESNICI


On je, iz perspektive svog vremena, nepogrešivo i dalekovido jasno sagledao budućnost Crne Gore i njenu istorijsku sudbinu, čiji su osnovni principi bili i ostali borba za opstanak i borba za slobodu

Zanos i mudrost

Četrdesetih godina 18. vijeka na crnogorsku političku scenu stupa izuzetna ličnost koja će ostaviti duboki trag u crnogorskoj istoriji i crkvi - Vasilije Petrović Njegoš. On je, iz perspektive svoga vremena, nepogrešivo i dalekovido jasno sagledao budućnost Crne Gore i njenu istorijsku sudbinu, čiji su osnovni principi bili i ostali borba za opstanak i borba za slobodu.
Vladika Vasilije je, prije svega, značajan kao pisac prve istorije Crne Gore, kao istoričar, za istoriju diplomatije ali i za istoriju jezika, za njegov istorijski i dijalektički razvitak. Ako se ima i vidu da je on jedna od najvećih ličnosti Crne Gore i njen vladar, time njegovo djelo postaje još značajnije.
Uprkos svojoj energičnoj, temperamentnoj i zanosima pokretanoj ličnosti, Vasilije je postupao uvijek razumno, premudro, sa urođenim darom samouzdržavanja, mirnoćom monaškom ali i gorštačkim dostojanstvom. Čak i u prilikama kada u pismima moli i preklinje za pomoć kao da se njegova snažna ličnost buni, pa čak i sa mnogo većima od sebe po rangu on se odnosi skoro kao s ravnim ali nikad ne praveći neuviđavnu omašku da bude ispod razine dobrog ukusa svoga vremena, ali i načela na kojima je počivao ovaj epistolarni žanr.
Brojna Vasilijeva pisma, pisana narodnim jezikom, spadaju u najuspjelije naše epistole 18. vijeka. Ovi nadahnuti spisi autora predstavljaju kao pisca lijepe riječi trajne vrijednosti. Mada je i sam tvorac brojnih dokumenata, Vasilija interesuje arhivska građa u Cetinjskom manastiru iz prethodnih epoha. Posebno su ga privlačila dokumenta sa istorijskom tematikom, iz čega je nastala njegova „Istorija o Crnoj Gori” (1754), „Vječnopamjatnik” (1753) i „Cetinjski ljetopis”.

Istorijski mozaik

Prateći Vasilijevu aktivnost od 1740. do 1766. godine sklapa se istorijski mozaik njegovog doba, ređaju slike iz istorije Crne Gore, slike o mukotropnom vremenu kada su udareni temelji moderne crnogorske države na baštini srednjevjekovne Zete - Crne Gore, u čemu je uloga Vasilijeva nemjerljiva.
Godine 1740. zabilježena je u Crnoj Gori velika glad, tako da je na Vasilijevu molbu mletački princip poslao pomoć i „prepitao puk u ovoj krajini”. Istovremeno Vasilije se žali izvanrednom providuru Marku Kverinu da postoje nezahvalnici koji „mute Krajinu” i čak „naše kaluđere puškama su metali”, iako „fratri i kaluđeri oružje ne nose”, stoga moli da ih zaštiti i brani da se mirno Bogu mole. Pri tome, vladika se poziva na strica Danila, mitropolita koji je „vjernu službu pokazao principu”. Zato moli providura da prenese duždu iskrenu odanost, da premilostivi providur ispuni obećanje za pomoć, a protivnike kastiga.
Stalni kontakti i relativno dobri odnosi između Crne Gore i Mletačke republike karakterisali su ovaj period. Vladika Vasilije izražava veliku zahvalnost izvanrednom providuru Đovaniju Albriciju na srdačnom dočeku prilikom njegovog boravka u Mlecima, septembra 1744. godine. Istovremeno mu šalje pozdrave od mitropolita Save.
Vladika Vasilije je prilikom te posjete primio i orden od preuzvišenoga Senata mletačkoga. Međutim, već u oktobru 1744. godine Vasilije se ponovo obraća istom providuru molbom da mu objasni zbog čega su kapije grada Kotora zatvorene za Crnogorce kad su oni mirno ulazili u grad i ništa nijesu učinili da bi se takva odluka donijela prema krajini, izražavajući spremnost da dođe u Mletke da se sve razjasni, uz nadu da će međusobni odnosi i dalje biti srdačni. Kako, po svoj prilici, odgovor nije stigao brzo Vasilije se već naredne 1745. godine obraća providuru Marinu Donu žaleći se na Prčanjane da ne prihvataju njegovu sentencu i prave smutnju u gardu Kotoru.

Pismo Rusiji

Iste godine vladika Vasilije traži zaštitu za svoje podanike u Grblju, gdje knez Petar Lazarević trpi:
„teške muke od svog strica guvernadura Đura, budući da je Đuro jedan čojak lakom koji uzima tuđe za sebe čineći se sam princip u Grbalj”.
Očigledno nezadovoljan odnosom Mlečana prma Crnoj Gori, Vasilije se u februaru 1746. godine obraća pismom Rusiji i grofu Bestjuževu Rjuminu preko Stefana Jovanovića, po kome i šalje pismo pozivajući se u njemu na prethodno dobre odnose sa Rusijom i podsjećajući na pomoć koju je car Petar Veliki upućivao Crnoj Gori i darove preuzvišenom mitropolitu Danilu Šćepčeviću, a poslije njega od carice Jelisavete Petrovne preosvještenom mitropolitu Savi. Vasilije rusku caricu u pismu oslovljava sa „naša carica”, čijom dobrotom i pomoći u svetim knjigama „razgoni se neznanje kao magla a svjetlost čistog razuma i pobožnost sija”. Zbog toga on moli za pomoć u osnivanju škola filozofije, filologije i retorike, jer bi u tom slučaju „svi sinovi rimske crkve pristupili pravoslavlju, pošto su takvog uma Crnogorci, da i neškolovani može ubijediti velikog filozofa rimskog”, a njima „papa šalje učitelje u velikom broju”.

Jedan važan datum

On apostrofira Skadar, Albanopolje i Kotor kao gradove u kojima žive ljudi rimokatoličke vjere. Istovremeno ističe da bi mitropolija na Cetinju, ako dobije pomoć i obnovi se, mogla zasijati i braniti pravoslavlje, a crnogorski narod bi bio zahvalan „Njenom Imperatorskom Veličanstvu”. Zaslužuje pažnju i podatak da vladika Vasilije moli rusku imperatoricu da naredi „da se daju u štampu dvije istorije o Crnoj Gori koje su ukratko sastavljene”, koje šalje preko njenog poslanika u Konstantinopolju Alekseja Mihailoviča Obreškova i gosp. Nikole Jovanovića Vešnjakova, preko kojih će se upoznati sa njegovim narodom i crkvom, odnosno mitropolijom.
Na žalost, Vasilije ne kaže o kojim istorijama je riječ. Jedna je svakako njegova „Istorija o Crnoj Gori”, kako se i kaže u predstavci, dok bi druga mogla biti „Povijest o Skenderbegu Crnojeviću, na rodnom kršćenju nazvanom Đurđe”, naslovljenom kasnije kao Cetinjski (Crnogorski) ljetopis, kojeg je najvećim dijelom (pre)pisao sam Vasilije. U svakom slučaju ovaj podatak ima posebnu važnost zbog činjenice da vladika govori o štampanju istorije, koja je, najvjerovatnije, štampana desetak godina kasnije. Drugo je pitanje da li je bilo kakvih dopuna na rukopisu istorije između ove 1746. i 1754. godine. Važno je ovdje još i to: ovim podatkom se pomjera granica početka moderne crnogorske istoriografije, čiji je utemeljivač upravo Vasilije, za cijelu jednu deceniju.
Interesantno je i to da je u aprekaciji pisma označeno da je ta „istorija” pisana u Katedri mitropolitskoj cetinjskoj, u Crnoj Gori, što je od značaja ne samo sa terminološkog aspekta, već i suštinskog, ako se zna šta znači katedra.

Vrijeme balansa

Vladika Vasilije kao već zrela politička ličnost balansira između Mletačke republike i Rusije, želeći da ima dobre odnose i sa jednom i sa drugom. Radi toga on se 1747. godine obraća izvanrednom providuru, Vinćencu Grotiu, sa molbom da pomogne svetoj crkvi koja je „vazda bila na službu principovu”. Ovdje se Vasilije potpisuje kao „bogomoljac Vasilije Cetinjac Petrović, vikar generalni od Skenderije i Primorja”. Ovaj mu je potpis bio potreban prije svega da istakne da je Primorje pod jurisdikcijom Crnogorske mitropolije, a da se izvjesni Ivan Milošević, koji je otuđio neke crkvene stvari, nalazi u Kotoru, principovom gradu, te traži da ga primoraju da ih vrati.
Naredne, 1748. godine vladika se obraća istome providuru Vinćencu tražeći milost i pravdu principovu za svoje podanike u Grblju, posebno za sina kneza Petra Lazarovića koji je kao guvernadur odagnao Turke od Grblja i krajinu „predao principu”.

Zahladnjeli odnosi

Mada je Vasilije sredinom 18. vijeka vodio, uglavnom, samostalno crnogorsku državnu politiku, a vladika Sava crkvena djela, ipak se iz njegove prepiske može jasno zaključiti da je među njima u to vrijeme bio visok stepen saglasnosti i koordinacije, što se vidi u obraćanju providuru Valeriju Antelmiju:
„ma što je ot mojega brata i gospodina mitropolita Save (pismo i javljanje), to je i moje”.
Pri tome on se poziva i na svoga strica mitropolita Danila, koji je ustanovio dobre odnose sa Mlečanima, odnose koji su bili takvi još od rimskog pape Lava Četvrog, čija se pisma čuvaju. Osim toga, naglašava Vasilije, „mitropolit skenderijski i primorski jest najstariji u Srbiji, Bosni i Bolgariji”, te od kada princip zavlada Kaštel Novim slobodni biskupi od Cetinja sa ovom krajinom bijahu mu od pomoći. U Novom i okolini sve crkve i svještenici posvećeni su rukom mitropolita Save sa Cetinja i „prežnjih”.
Međutim, žali se Vasilije providuru, „izašla je novina”, „jedan kaluđer kod Novoga u Savini, imenom Nektarije Ljubobratić, koji se rasta i raskaluđeri u ćesarskoj zemlji, dođe u Savinu i dozva jednoga popa iz Dalmacije na koga su tri tužbe principove”, koji pođe u Bosnu i tamo se posveti za vladiku dalmatinskog. Zato ovaj arhimandrit dođe iz Trebinja u Savinu da ne pita „vaše preuzvišeno gospodstvo”, zato „ištemo sud od principa prevedroga, te da nam daš savjet oćemo li pisat u Senat đeneralu”, jer „stoji naša uzdanica u tvoje p. gospodstvo”. U aprekaciji je potpis „smireni episkop cetinjski, skenderijski i primorski i trona serbskago eksarh Vasilij Petrović”.
Kako je razriješen ovaj spor oko uzurpacije manastira Savine od strane Ljubobratića ne zna se jer providurov odgovor nije sačuvan, kao ni to da li je uopšte odgovorio na vladičinu molbu. Iako Vasilije koristi svaku priliku da izrazi poštovanje i privrženost prisnih veza sa Rusijom. Stoga narednih peta godina Vasilije vodi intenzivnu prepisku sa ruskim zvaničnicima i institucijama.
Početkom 1753. godine on se obraća Kolegiji inostranih djela Rusije molbom da pomogne crnogorski narod koji se nalazi u vrlo teškom položaju još od vremena kada je
„ovaj narod protiv otomanske imperije vojevao i koji je na taj način, budući od svojih saveznika Srba, podanika turskih, bio ostavljen sam u godinama 1712, 1714, 1716, kada je navukao na sebe velike turske ratove”,
kada su turski varvari nastojali da istrijebe Crnogorce.

Značajna pisma

Ovdje je očigledno riječ o bici na Carevom lazu i godinama poslije nje. Iz ovoga pisma se jasno naslućuje da su Mlečani u saradnji sa sultanom nastojali da ovladaju Crnom Gorom, a Crnogorce presele u Italiju. Zbog svega toga i radi činjenice „da je ovaj slavenoserbski crnogorski narod revnostan” prema „Njenom Imperatorskom Veličanstvu”, usrdno moli da carica uzme u svoju zaštitu i pokroviteljstvo, a posebno što je crnogorski narod uzor ilirskosrpskom narodu zbog ratova „protiv svih mrskih dušmana”.
Te 1753. godine Vasilije boravi u Moskvi, tako da se obraća na sve važne adrese u Rusiji. Vladika moli generala Ivana Antonoviča za pomoć u knjigama, podsjećajući da je već četiri prijave podnio Sinodu ruskom istim povodom, a da mu nijesu odgovorili.
U ime „crnogorskog obštestva” vladika usrdno moli grofa Alekseja Petroviča Bestjuževa da ga preporuči „Njenom Imperatorskom Veličanstvu” i Kolegiji inostranih djela i da ga zastupa u rješavanju njegovih ranije poslatih molbi.
U martu 1753. godine „smireni pastir” moli rusku caricu „u ime crnogorskog srpskoslovenskog naroda” da „isposluje takav zakon” da se bez njegovog svjedočenja „niko za dobrog Crnogorca ne prizna i niko da ne povjeruje”, jer su se „pod imenom ovog naroda neki sumnjivi ljudi u presvetu rusku carevinu javljali i doveli naš narod u poniženje”.
U pismu od 29. aprila 1753. upućenom praviteljstvujušćem Senatu vladika Vasilije još određenije kaže da se ne primaju u Rusiju „neki Srbi” koji se „zbog slave i zasluga bez osnove nazivaju Crnogorcima i plemićima i na taj način dobijaju časti i dostojanstva”. Mogle bi se i ubuduće „javljati kojekakve varalice kakvih može biti već ima, te da bi svojim lošim djelima ružili slavu i čast crnogorskoga naroda. Ja smireni, molim, da se ova moja molba uvaži”.
Vasilije Petrović, usrdni bogomoljac, smireni mitropolit skenderijski, crnogorski i primorski i trona srpskoga egzarh, solidno je za ono vrijeme poznavao istoriju svoga naroda koju je jasno i precizno izložio u svega tri pisma ruskoj Kolegiji inostranih djela i državnom kancelaru grofu Alekseju Bestjuževu-Rjuminu, u kojima opisuje stanje u Crnoj Gori i piše o „našem crnogorskom narodu” po nalogu „Visokogrofofske Svjetlosti”. Ovaj tekst možemo nazvati istorijom Crne Gore u malom, jer je u njoj više rečeno o Crnoj Gori i crnogorskom narodu nego na stotinama strana nekih „savremenih istoričara”. Zbog toga ih citiramo u cjelini.

Pismo vladike Vasilija državnom kancelaru, grofu Alekseju Bestuževu-Rjuminu, u kojem opisuje stanje u Crnoj Gori

Prema datom mi od Vaše visokogrofovske Svijetlosti nalogu, o našem narodu crnogorskom pokorno Vas izvještavam slijedeće: ovaj naš narod crnogorski ranije je bio pod upravom urođenih svojih prinčeva (kneževa Đurđa Kastriota i Ivana Crnojević). Poslije ovih prinčeva ostala je republika, pod upravom svojih mitropolita, koja je za vrijeme blaženog i vječno dostojnog pamćenja gospodara cara sveruskog Petra Velikog pokazala protiv turaka veliku hrabrost. Upravo, kada je Njegovo Veličanstvo 1711. godine poslalo svoje visoke gramote u Crnu Goru da bi svi jednovjernici u cijeloj istočnoj crkvi, za Njegovo Veličanstvo kao za pobožnost, okrenuli svoje oružje protiv Porte otomanske. Tada je moj rođeni stric mitropolit Danilo, kao stvarni predvodnik pokazao onome narodu i za svoga pobožnog cara okrenuo oružje protiv Turaka, kao neprijatelja krsta svetoga. Zbog toga turski sultan 1712. godine posla na Crnu Goru mnogo vojske pod komandom seraskera Ahmet-paše, čija vojska od Crnogoraca bi do nogu potučena. Poslije te bitke Porta je tražila da se sklopi mir, ali Crnogorci ne prihvatiše zaključenje tog mira, da ne bi izazvali podozrenje i nevjeru kod svog cara Petra Velikog. Sultan poslije toga, 1714. godine pošalje u Crnu Goru više od sto hiljada vojnika pod komandom vezira Numan-paše Ćuprilića, koji, pod zakletvom, naših trideset i sedam oficira obmanu, i na prevaru uhvati, a polovinu Crne Gore spali i mnoge u ropstvo odvede, čak i samu rezidenciju razori, a na kraju one oficire objesiti naredi. Godine 1716. paše od Bosne i Hercegovine sa velikom turskom vojskom (pod komandom dvojice paša, dva brata Čengića), stigoše u Crnu Goru i od naše vojske biše do nogu potučeni. Glavni njihov paša i mnogi begovi, a s njima i oba brata Čengića, njih ukupno sedamdeset i sedam ljudi bijahu zarobljeni i svima glave odrubljene. Zatim, 1727. godine Bećir-paša Čengić, radi osvete svoja dva brata, s velikom vojskom krenu na Crnu Goru, pa i ta vojska od naših do nogu bi potučena, a sam Bećir-paša se spasio bjekstvom da bi najposlije od ruske vojske pod Očakovom bio ubijen. Poslije toga, 1739. godine, Hodaverdi paša Mahmutbegović s velikom vojskom i mnogim pašama sedam godina ratovaše s familijom Drekalovića, pa najposlije od naše vojske do nogu bi potučen, a najviđenijih sedamdeset ljudi u jednoj kuli biše zatvoreni i ognjem spaljeni. Vidjevši takvu svoju nesreću, protiv Crnogoraca turski sultan postavi oko Crne Gore nebrojeno vojske, dajući zato svake godine velike sume za nagrade. Ova vojska oko nas koja stoji, nikada mira Crnogorcima ne dava. I tako o ovome izvještavam Vašu visokogrofovsku Svjetlost, osmjelivši se da Vam najpokornije ovo predstavim.
Ukoliko Vaša Svijetlost, prema Vašem premudrom shvatanju bude smatrala za povoljno izvijestite Njeno Imperatorsko Veličanstvo da izvoli dodijeliti ovome crnogorskom narodu za vojne potrebe neku sumu novaca što bi bilo osvjedočeno i potvrđeno gramotom Njenog Imperatorskog Veličanstva, da ovaj crnogorski principat nije nikome podređen osim Njenom Imperatorskom Veličanstvu carici i samodržici sveruskoj.
Iz tog previsokog dopuštenja slijedi da crnogorski principat (kneževina) bude uključen u titulu Njenog Imperatorskog Veličanstva. U carskoj gramoti (ukoliko se izda) bili bi pomenuti pored Crnogoraca, Primorci i Brđani, da bi se s našim narodom u vrijeme rata s Turcima, sjedinili svi okolni slavenosrpski narodi i da tako uđu pod zaštitu sverusku.
Uostalom, kako na prvu, tako i na ovu predstavku očekujem milostivu rezoluciju da bih pošao s gramotom i milošću Njenog Imperatorskog Veličanstva k mome duhovnom stadu i otadžbini pošto se približava mjesec maj, da bi prije početka jeseni mogao blagovremeno stići u svoju Crnogorsku rezidenciju.
Vaše visokogrofovske Svijetlosti milostivog gospodara sluga i usrdni bogomoljac smireni mitropolit skenderijski, crnogorski i primorski i trona srpskoga egzarh Vasilije Petrović

Plemena Crne Gore

Pismo vladike Vasilije Petrovića Kolegiji inostranih djela u kojemu se nabrajaju plemena koja ulaze u sastav Crne Gore

Aprila, 22. dan 1753. godine

II

K ranije priloženoj predstavci o stanju našeg crnogorskog naroda i o njegovoj hrabrosti, a takođe i o njegovoj usrdnosti prema sveruskoj carevini, procijenio sam da priložim ovom još podroban opis o tome koliki je broj u posjedu crnogorske kneževine provincija i u njima srezova i otmjenih ljudi, osim nižih oficira i koji su od onih srezova tačno pod upravom mitropolita crnogorskih a koji posebno pod turskom upravom stoje, da bi o ovome gore pomenutoj državnoj Kolegiji unaprijed poznato bilo.
Ovom prilikom sam se osmjelio da najpokornije molim da predočite Njenom Imperatorskom Veličanstvu da je smireni budem nagrađen pored prinadležnosti (koje sam ranije dobio prema molbi) sa svim onim što pripada arhijereju i služenju riznice još i panagijom s portretom Njenog Imperatorskog Veličanstva, u znak posebne previsoke milosti i vječne slave sveruske carevine.
Uostalom očekujem samo milostivi odlazak odavde, da bi se naš narod, nakon mog povratka tamo, obradovao previsokoj milosti Njenog Imperatorskog Veličanstva.

Opis, od koliko se provnciija i u njoj srezova sastoji uprava crnogorske kneževske provincije:

1. Katunska nahija (ili provincija se sastoji od dvanaest srezova.) U njoj je rezidencija mitorpolita i gubernatora. Ima dva serdara i dvanaest knezova.
2. Riječka nahija se sastoji od šest srezova. Ima jednoga vojvodu i pet knezova.
3. Lješanska nahija sadrži u sebi šest srezova i ima jednoga vojvodu i šest knezova.
4. Šestanska nahija ima četiri sreza i četiri kneza.
5. Spič i Šušanj imaju dva sreza i dva kneza.
6. Zeta sadrži u sebe četiri sreza i ima četiri kneza.
7. Grahovo i Vilusi imaju tri sreza, jednoga vojvodu i tri kneza.
8. Pješivačka nahija ima pet srezova, jednoga vojvodu i četiri kneza.
9. Bjelopavlićka nahija sadrži u sebi pet srezova, ima jednoga vojvodu i četiri kneza.
10. Piperska nahija se sastoji iz četiri sreza, ima jednoga vojvodu i tri kneza.
11. Rovačka nahija ima tri sreza i jednoga vojvodu.
12. Crmnička nahija se sastoji od sedam srezova i ima jednoga vojvodu, jednoga serdara i sedam knezova.

PRIMORJE

1. Paštrovska nahija se sastoji iz četiri sreza i ima četiri sudije i četiri kapetana.
2. Grbalj se sastoji iz četiri sreza, ima jednoga guvernatora i četiri kapetana.
3. Miholjski srez ima tri kapetana.

BRĐANI

1. Kuči - provincija koja se sastoji od osam srezova, imaju jednoga vojvodu nad svim srezovima i svaki srez ima po jednog glavara.
2. Bratonožići se sastoje iz dva sreza i imaju jednoga vojvodu.
3. Vasojevići imaju šest srezova i jednoga vojvodu.
4. Klimenti se sastoje iz šest srezova i imaju jednoga vojvodu.
5. Tuzi i Grude sadrže četiri sreza i jednoga vojvodu.
6. Hoti i Kastrati se sastoje od četiri sreza i imaju jednoga vojvodu.
Sve gore označene provincije su pravoslavne grčke vjere, izuzev Klimenta, Tuzi, Grude, Hote i Kastrati, koji su rimsko-katoličke vjere.
Još se nalaze i drugi srezovi, a upravo u Hercegovini: Nikšići, Banjani, Pivljani, Drobnjaci, Gačani, Trebinjani, Zupci i Popovo Polje. Ma da se ovi nabrojani pominju u našim darovnim gramotama u sastavu naše uprave, ipak onaj narod se nalazi pod turskom upravom.
U gore nabrojanim provincijama ima svega oko četrdeset hiljada vojnika.

Pričestio caricu

Skoro da nije potrebno ni naglašavati kakvu i koju je Crnu Goru vidio Vasilije dajući detaljan opis njenih granica i sastav njenog stanovništva. Očigledno je da je on imao u vidu granice srednjevjekovne Zete-Crne Gore, one granice koje su se često mijenjale, zavisno od istorijskih okolnosti i crnogorskog okruženja, ali granice koje i danas uglavnom ima crnogorska država.
On je, svakako, imao pred sobom dokumenta iz prethodnih epoha na osnovu kojih je ovo pisao. Uostalom, brojna dokumenta je unio i u Cetinjski ljetopis, koji istovremeno zbog toga možemo nazvati i kopijalnom knjigom.
Krajem 1753. godine mitropolit Vasilije se još jednom obraća Sinodu ruskom tražeći zaštitu od „pravoslavne zaštitnice”, a u ime „obštestva crnogorskog”, kao i od carice Jelisavete.
Osim toga on navodi i slijedeća „traženija”: 1) da za „naš pravoslavni crnogorski narod” obezbijedi sredstva da škole osnuje, za početak male slovenske škole, a zatim visoke nauke, crkvene i vojne; 2) prinadležnosti prema uobičajenom carskom dobričinstvu i 3) snabdijevanje Roždestvenog katedralnog manastira prema gramotama što je određeno prije devet godina, prije svega u crkvenoj odjeći i odijelima za mitropolita Savu.

Veliki ugled u Moskvu

Koliko je uvažavanje i ugled imao mitropolit Vasilije u Moskvi najbolje govori činjenica da je on 31. marta 1754. godine, na dan Spasenija na Veliki četvrtak služio liturgiju podnevnu, sa tamošnjim arhijerejima, sveštenicima i đakonima, u pridvornoj crkvi Sabora Uspenskog, gdje je svojom rukom pričestio caricu Jelisavetu i vodio cijelu ceremoniju.
Još veću počast i „veliku sreću”, prema sopstvenim riječima, imao je Vasilije kada je pred caricom 3. maja 1754. održao besjedu, a koji dan kasnije i pred ruskim prijestolonasljednikom Petrom Teodorovičem.
U avgustu 1754. Vasilije završava svoj višemjesečni boravak u Moskvi i vraća se u domovinu preko Beča i Venecije, o čemu pismom obavještava grofa Voroncova.
Tom prilikom izvještava da je stigao u Beč i da je Kolegiji inostranih djela poslao „poštom predstavku o drskosti i bezbožnim postupcima episkopa karlovačkog Nenadovića”.
Vrativši se u Crnu Goru on poduzima nove aktivnosti na uspostavljanju veza sa Mlečanima. Već u januaru 1755. godine žali se providuru Antoniju Moru na neke Budvane da na prevaru i lažima „prodaju Crnogorce” i nanose štetu Crnoj Gori i principu.

Ne boji se „koca i konopca”

Vasilijeve diplomatske aktivnosti bile su stalne prema Rusiji i Mletačkoj republici, ali i prema Beču i Bosni. Osim što se zauzimao za Crnogorce, on u pismu grofu Voroncovu 1755. godine opisuje stanje u Skenderiji, gdje se vrši teror nad Srbima i traži za njih i za pravoslavnu crkvu zaštitu Doma ruskog.
U odgovoru bosanskom veziru Mehmedu on ga upozorava da se ne boji njegovih prijetnji, niti „koca i konopca”, jer nikakva zla nije učinio sultanu nego to učini spuški kapetan Abdulah koji pobi svoje ljude i stoku plijeni, a podanike prodaje. Radi toga upozorava vezira da je bolje da bude u miru s Crnogorcima.
Istovremeno Vasilije se obraća agama Podgorice, Spuža i Žabljaka sa upozorenjem da spuški kapetan Abdulah posla tri izdajnika iz „našega naroda” da lažu vezira i čestitoga cara da bi napravio smutnju, podsjećajući ih da Crna Gora nikad harača nije plaćala kao što ni danas ne plaćaju sela crnogorska, koja su ispred samih gradova.

Molbe za pomoć

Vidjeći neposrednu opasnost od Turaka koji su sa svih strana okružili Crnu Goru, Vasilije moli cara austrijskog 15. januara 1756. godine da se zauzme za zaštitu Crne Gore i svih hrišćana, a da će Crnogorci sve učiniti, kao što su i ranije činili, da pomognu.
Vasilije i Sava zajedno 29. oktobra 1756. godine upućuju proglas srpskom narodu pod Turcima da se u ime hrišćanstva i iste vjere ne uključuju da pomažu oružjem Turcima koji su krenuli na Crnu Goru da je poharaju i porobe.
U decembru 1756. godine Crna Gora se našla u teškom položaju i zbog mletačkih prevara koje su činili njihovi ljudi, koji su u saradnji s Turcima, zatvorili sve prolaze i puteve i na kopnu i na moru, prijeteći svakome smrntom kaznom ako „propusti i jednog Crnogorca".
Zato Vasilije kreće u diplomatsku ofanzivu i traži pomoć od ruskih predstavnika grofa fon Kajzerlinga, izaslanika u Rijeci, grofa Bestjuževa, Alekseja Razumovskog i Ivana Šuvalova da se zauzmu za Crnu Goru.
Očigledno da je ta aktivnost imala uspijeha jer je početkom 1757. godine uspostavljen mir između Turaka i Crnogoraca.

Poslije uspostavljanja mira s Turcima Vasilije pokušava ponovo da uspostavi dobre odnose s Mlečanima.
U obraćanju mletačkom principu prilikom boravka u Trstu, 15. juna 1757. godine, on ga podsjeća na međusobno dobre odnose u vrijeme ranijih „prevedrih" principa, kada su Crnogorci bili obilato pomagani novcem i darovima, a te su privilegije u ime hrišćanstva osvjedočeno odužili boreći se za svoju vječitu slobodu, a time i za cijelo hrišćanstvo.
Čini se, ipak, da princip mletački nije mnogo mario za Vasilijevu molbu, jer u decembru 1757. godine crnogorski vladika ponovo traži pomoć od grofova Šuvalova i Bestjuževa, žaleći se da su Porta i Mletačka republika „ustale na nas", a slavna ruska imperija treba da zna da
„naša braća hrišćani, koji stenju u turskom podaništvu - Albanci, Makedonci, Bošnjaci, Srbi i Bugari" gledaju „na našu protekciju i nadu svog izbavljenja".

Koliko god su se pojedinci u ruskoj državnoj hijerarhiji zauzimali za Crnu Goru to je bilo nedovoljno, radi čega se 10. septembra 1758. godine mitropolit Vasilije obraća direktno carici Jelisaveti tražeći zaštitu za Crnu Goru i pomoć od 15.000 rubalja.
Pored svih crnogorskih nedaća, javlja se još jedna: u Rusiji se pojavljuju pojedinci koji šire laži protiv Crne Gore i samog Vasilija radi čega on traži zaštitu od Kolegija inostranih djela i ruskog Senata.
Mitropolit objašnjava da je riječ o poručniku Jakovu Jezdimiroviču, kaluđeru Teodosiju Markoviću, majoru Stjepanu Šaroviću, Hrvatima Ševiću i Preradoviću, te Horvatu Cincaru iz Makedonije".

Smrt u Rusiji

Crnogorci su sredinom 18. vijeka, nakon uspostavljanja dobrih odnosa sa Rusijom, u znatnom broju odlazili u Rusiju tako da su čak postojali crnogorski vojni odredi u okviru husarskih pukova.
Vasilije se zauzimao i za njih moleći caricu da se „kompletira crnogorski puk" i da se „utvrde najvisočije privilegije".
Pri svakom novom obraćanju Ruskom dvoru mitropolit Vasilije ne propušta priliku da se poziva na stare gramote i privilegije u kojima je bila precizirana ruska pomoć Crnoj Gori i definisani međusobni odnosi.
Šezdesetih godina 18. vijeka dolazi do poboljšanja odnosa Crne Gore i Mlečana, tako da kontakti vladike Vasilija i providura bivaju sve češći, a sa ciljem regulisanja međusobnih odnosa".
U decembru 1765. godine Vasilije i pored, ličnih kontakata sa knezom Golicinim odlučuje da mu „pismeno predstavi narod crnogorski" počev od Crnojevića do njegovog vremena, kako kaže „radi prijateljstva i da iznese istinu".
Vasilije se svim svojim bićem i sposobnostima zalagao za narod crnogorski, iskao „visokocarsku i sverusku milost u slavu i službu" radi slobode otačestva svoga, ali ga je smrt zatekla u Rusiji 10. marta 1766. godine.