Marko Ostojić
PRISTAN - IZMEĐU DVA SVJETSKA RATA

Znajući da se bliži završetak Prvog svjetskog rata početkom oktobra 1918. godine, komanda austrougarske vojske otpočela je povlačenje iz Crne Gore, pa i iz Bara, kojeg je držala u okupaciji još od 22. januara 1916. godine. Povlačenjem okupatora razvija se borba komitskog pokreta, uz sve veću podršku naroda u okolini Bara, na Volujici, u Dobroj Vodi, Pečuricama, Krutama, na Kameničkom mostu i Paštrovskoj gori. Komiti uspijevaju da spriječe austrougarsku vojsku u izvlačenju ratnog materijala, a zarobljavaju i četiri topa, po dva na Volujici i u Dobroj Vodi. Oni doprinose da se saveznici bez gubitaka iskrcaju kod Bara. Komiti su pružili pomoć i srpskoj vojsci da Bar oslobode u drugoj polovini oktobra 1918. godine. Djelovi srpskih trupa ušli su u Bar 26. oktobra 1918. godine. Narod je poslije skoro trogodišnjeg teškog ropstva pod austrougarskom vlašću oduševljeno dočekao srpsku vojsku. Crnogorska vojska je poslije oslobođenja raspuštena, a vojnici su otišli kućama. Po odluci Međusavezničke komisije u Versaju, u Crnu Goru su došle vojne trupe Francuske, Engleske, Italije i Amerike da pomognu srpskoj vojsci u uspostavljanju vlasti. Bar sa okolinom zaposjele su italijanske, francuske i engleske trupe.

Odlukom Podgoričke skupštine, 26. novembra 1918. godine, izvršeno je ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom "uz pomoć srpske i savezničke vojske". Nakon toga stvorena je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Poslije ujedinjenja u Baru je bilo veoma teško stanje. Posljedice ratne pustoši i višegodišnjeg ropstva veoma su se sporo otklanjale.


Pristan dvadesetih godina XX vijeka

Narod je i dalje živio u velikoj nemaštini, a za ishranu su nedostajale osnovne životne namirnice. Bolest je uzimala maha, a za liječenje nije bilo ljekova ni ljekara. Srpske vlasti ništa nijesu preduzimale da poprave teško stanje. Oni, naprotiv, zavode užasan teror prema svima koji nijesu njima naklonjeni. Plijene stoku, pale kuće, vrše masovna hapšenja, silovanja, mučenja i ubijanja ljudi. Takvih događaja bilo je i u Baru.


Žandari vojske Kraljevine SHS ispred stanice na Pristanu

Božićna pobuna koja je izbila decembra 1918. godine (po starom kalendaru) zahvatila je i teritoriju barskog okruga. Vođa pobunjenika Jovan Plamenac, vidjevši da su tadašnje vlasti spremne na krvavi obračun, odustao je od planirane oružane borbe. Jedan dio organizovanih pobunjenika vratio se svojim kućama, dok su drugi prebjegli iz Crmnice u Bar i preko Krajine u selo Zoganje, odakle su ih Italijani brodovima prebacili prvo u Medovu, a zatim u Italiju.

Italijani su na razne načine podržavali pobunjenike i protivnike ujedinjenja. Podsticali su ih na pobune i pružanje otpora predstavnicima srpske vlasti i vojnih jedinica. Obezbjeđivali su im naoružanje, odjeću, ishranu i novac, i obećavali oružanu pomoć i odstupnicu za Italiju u slučaju neuspjeha u borbama. Kako su se Italijani ponašali na Pristanu januara 1919. godine, komandant mjesta izvještava: "Opkoljeni smo mitraljezima, svakodnevno demonstracije 6-8 mitraljeza po ulicama varoši i sa naoražanim vojničkim jedinicama, drski zahtjevi i ulaženja u naša unutarnja pitanja, sve to ostavlja čudno i teško raspoloženje kod naših sugrađana. Italijani su toliko slobodni da se šire čitavim jedinicama po okolnim selima. Hranu stanovništvu izdaju. A mi smo, odozgo, hladni i hladno sve to posmatramo. Sve što sam tražio nisam dobio, a stanovništvo već broji poslednje zalogaje, vjerujem da mu se hrana neće ni izdati".

Poznati komita Savo Raspopović i njegovi drugovi krstarili su Barom i sarađivali sa Italijanima. Komandant Zetske divizijske oblasti 31. maja 1919. godine izvještava Ministarstvo inostranih djela Kraljevine SHS "da je Savo Raspopović sa još jednim banditom bio prethodnog dana, po podne, u hotelu 'Marina', stanu italijanske posade, dva sata, pa traži da se Italijani uklone iz Bara, jer im smetaju u uspostavljanju reda i mira".

Zbog ubistva jednog srpskog vojnika, Komanda mjesta u Baru uhapsila je 18. juna 1919. ženu i djecu Sava Raspopovića, i sprovela ih na Cetinje sa molbom da se više ne vraćaju u Bar.

Polovinom marta 1919. godine na Pristanu su se nalazile savezničke trupe iz sastava engleske (dva oficira i 100 vojnika), francuske (tri voda), te italijanske vojske (400-500 vojnika i odjeljenje za istovar sa 100 do 150 vojnika). Okružne vlasti i Komanda mjesta u Bara tokom 1919. godine nijesu mogle da srede stanje i zavedu red. Savezničke francuske trupe napustile su Bar krajem februara i početkom marta 1920. godine, dok su se italijanske zadržale u Baru još nekoliko mjeseci.

Posljedice ratne pustoši teško su se otklanjale. Vladala je velika nezaposlenost i skupoća, a oskudice su sve više ugrožavale život stanovništva. Težak položaj naroda dodatno je otežavala borba sa odmetnicima i stranačke borbe među građanskim partijama, koje su se u periodu konsolidacije zaoštravale i rasplamsavale. Privreda se nije mogla razvijati bez proizvodnih kapaciteta i zbog nedostatka novčanih sredstava. Sve privredne djelatnosti malim obrtom jedva su se mogle sačuvati od konačne propasti. U predratnom periodu privredne djelatnosti koristile su kredite Filijale Cmogorske narodne banke u Baru.

Trgovci u Baru januara 1921. godine osnivaju svoje udruženje da bi se preko Trgovačke komore u Podgorici izborile kod državnih vlasti za poboljšanje izuzetno teškog položaja. Zahtijevali su da im se isplati dio ratne štete i obaveza koju je prema njima imala crnogorska država.

Istovar jedrenjaka, Stari porat, 1920. godina

Loše i neuredne saobraćajne veze Bara sa primorjem i cijelom zemljom paralisale su privredno- trgovačke i ostale društvene aktivnosti koje se poslije oslobođenja nalaze u nepovoljnijem položaju nego u doba crnogorske države. "Dubrovačka plovidba" koja je 1922. godine držala pomorski saobraćaj na liniji Dubrovnik-Kotor-Bar, nije išla do Bara, jer se ovo društvo nije moglo nagoditi sa državom oko posebnih troškova za održavanje linije. I državni parobrodić "Marljivi" koje je jednom nedjeljno prenosio poštu i vojničke potrebe od Kotora do Bara "za vrijeme fortune u moru" zadržavao se u Herceg Novom, Zelenici ili Kotoru i po tri nedjelje, te je Bar bio i bez ove sedmične veze. Drumski saobraćaj na liniji Bar-Ulcinj i Bar-Budva bio je neuredan. Bar je dobijao poštu sa Cetinja samo dva puta mjesečno, a i iz Bara se ona otpremala sa velikim zakašnjenjem. Poseban problem predstavljao je željeznički i parobrodski saobraćaj Bar-Vir i Vir-Plavnica (Rijeka). Voz od Bara do Virpazara, koji je bio veoma spor i neefikasan, saobraćao je dva puta nedjeljno, utorkom i petkom, sa jednom lokomotivom koja je mogla vući samo dva putnička vagona. Trgovačka roba mogla se transportovati jedino službenim zahtjevom, kad Odjel saobraćaja "Barskog društva" odobri vagon za prevoz robe. "Barsko društvo" bilo je u obavezi da vrši svakodnevno saobraćaj između Bara i Virpazara. Društvo to nije izvršavalo, a nije ga imao ko primorati, jer nije bio izabran komesar kao posrednik između Društva i države. Takođe, Društvo nije ispunjavalo ugovorene obaveze u pogledu primanja na rad i isplate našeg tehničkog osoblja. Naši radnici su ucjenjivani i eksploatisani za bagatelne nadnice, dok su italijanski imali trostruko veće zarade i sve beneficije. Zbog ovakve situacije radnici zaposleni u "Barskom društvu" početkom 1922. godine, osnivaju Prvo barsko željezničko udruženje, da bi preko njega rješavali zahtjeve kod poslodavca, u vezi sa nadnicama, radnim vremenom, kažnjavanjem i neopravdanim otpuštanjem sa posla.


Mašinovođa Špiro Dakić na "Makini"

Krajem juna 1922. godine, Uprava Udruženja organizovala je štrajk u koji je stupilo oko 200 radnika i namještenika, odnosno svi zaposleni izuzev Uprave društva. Radnici su tražili povećanje nadnica i skraćenje radnog vremena na osam časova. Uprava nije uspjela da sitnim ustupcima prekine štrajk, te je poslije dvadeset dana tražila posredovanje Inspekcije rada iz Splita. Nakon dužih pregovora postignut je sporazum. Štrajk je obustavljen, jer su radnici dobili povećanje nadnica za 20% i skraćenje radnog vremena na 8 časova.

Odmah nakon izbora za Ustavotvornu skupštinu i donošenja Vidovdanskog ustava 1921. godine, političke stranke vrše pripreme za osvajanje prevlasti u Crnoj Gori, pa i u barskom okrugu. U borbi za vlast najbrže se organizuju radikalna i demokratska stranka. Radikali su već početkom 1921. godine, održali stranački skup u Baru za aktiviranje Mjesnog odbora i omasovljenje organizacija. Njihova aktivnost posebno je došla do izražaja po osnivanju novog Centralnog odbora marta 1922. godine, sa preseljenjem sjedišta iz Podgorice na Cetinje, te će spremni dočekati predstojeće izbore.

U Barskom srezu od 7.569 birača glasalo je 4.825 ili 63,52%. Najviše glasova dobili su cmogorski federalisti 1.532 (31,75%), zatim radikali Bakića 1.190 (24,66%) i demokrate Vukotića (1.007 (20,87%) glasova. Na ovim izborima u izbornom okrugu Crna Gora najveći broj glasova dobili su radikali Bakića 25% i federalisti Ivanovića 24,3%. Narodna skupština KSHS, izabrana na izborima 1923. godine, bila je nemoćna da rješava veoma teško stanje u državi.

Kralj Aleksandar u Baru, septembra 1925.

Poslije parlamentarnih izbora održanih 1925. godine, u Crnoj Gori, pa i u Baru, bilo je više značajnih događaja. Ti događaji su bili od znatnog uticaja na formiranje odnosa prema državnim vlastima, na odnose među postojećim političkim strankama, kao i na prestrojavanja i podjele u pojedinim strankama. Zbog liderstva dolazi do podjela u vladajućim stankama - Radikalnoj i Demokratskoj, a Komunistička partija izlazi iz stroge ilegale i nastoji da obnovi i proširi svoje djelovanje u narodu.

U cilju veličanja dinastije Karađorđevića, kralj Aleksandar je podigao Njegoševu kapelicu na Lovćenu 1925. godine. Njegov dolazak povodom osvećenja i otvaranja kapelice stvorio je nadu u narodu da će Kraljevina SHS konačno prići rješavanju teškog stanja, nagomilanih problema i višegodišnjih zahtjeva za poboljšanje uslova života crnogorskog naroda. Sa Cetinja, preko Virpazara, kralj Aleksandar i kraljica Marija došli su u Bar 23. septembra u 12:30 časova. Njihov dolazak obilježen je snažnom topovskom pucnjavom ratne mornarice i kruženjem 12 hidroplana iznad Bara. U Baru su trijumfalno dočekani, a pred velikom masom naroda prikladnim govorom pozdravio ih je Špiro Zagarčanin, predsjednik Opštine. Ručkom ih je ugostio, zajedno sa oko 50 zvanica nadbiskup barski dr Nikola Dobrečić. Poslije ručka, lađom "Karađorđe" u vlasništvu "Dubrovačke plovidbe", kralj i kraljica napravili su posjetu Ulcinju, odakle su se vratili u Ваг. U toku boravka, dr Dobrečić ga je upoznao sa potrebama Crne Gore i Bara i izgradnjom palate Arcibiskupije. Dobrečić je uspostavio i prisne odnose sa ministrom finansija Milanom Stojadinovićem, pa je uspio da od države dobije potreban novac i podigne velelepnu palatu za svoju rezidenciju 1927. godine. Od tada, pa sve do propasti Jugoslavije, Dobrečiću u palati na Biskupadi obavezno čine posjetu najviši predstavnici državne vlasti.


Pogon Uljare braće Marić

Na Pristanu je 1926. osnovana "Barska plovidba" koja je otpočela rad sa osnivačkim kapitalom od 2.000.000 dinara i dva stara broda. Veći brod "Primorac", izrađen je 1896, imao je nosivost od 72 BRT, a manji "Galeb" tri godine mlađi, 47 BRT. "Plovidba" je, i pored ograničenih mogućnosti u periodu njenog postojanja od 1931. godine, obavljala promet duž obale Jadrana. Zapošljavala je 11 radnika, a mogla je svojim brodovima prevesti 120 putnika i 60 tona robe. Preko Bara se obavljala znatna uvozno-izvozna trgovina za veliki dio Crne Gore. Promet koji se obavljao parobrodima na Jadranu, željeznicom do Virpazara za Cetinje i Podgoricu 1928. godine, iznosio je 33.000 tona robe, u vrijednosti od 170.000.000 dinara.


Ivo Đokić, zapovjednik jahte kralja Nikole "Rumija"
u Balkanskom i Prvom svjetskom ratu.
Snimak iz 1922. godine

Prema podacima Privredne komore iz Podgorice, u oba Bara 1927. godine živjelo je u 470 kuća 1.860 stanovnika. Tada je Bar imao 54 zanatske radnje, 45 trgovačkih, 23 kafane i 13 radnji "raznih djelatnosti", odnosno ukupno 135 radnji. U ovim djelatnostima bilo je zapošljeno 120 radnika i 42 šegrta, ili svega 162. Prosječno radno vrijeme u industriji i saobraćaju bilo je osam časova, u trgovini i zanatstvu devet, a u kafanama i po 12 časova. Bar je tada imao više organizovanih i kulturnih društava. Za privredu Bara i Crne Gore bilo je veoma značajno što su braća Marići, trgovci iz Kolašina, 1927. godine podigli modemu uljaru sa parnim pogonom i savremenim uređajima za preradu maslina.

U Bara su 1927. godine osnovani Mjesni i Sreski odbor Narodne odbrane sa ciljem ujedinjenja naroda za odbranu od svih zlih navika i nedaća. Mjesni odbor je imao 70 članova. Predsjednik je bio Krsto Jablan, predsjednik Opštine, a sekretar Radovan Đurović. Mjesni odbor po osnivanju (16. aprila) u saradnji sa svim mjesnim nacionalnim društvima priredio je veliki koncert sa predstavom i igrankom u velikoj sali monopolskog slagališta u korist glasnih. Prikupljen je prilog od preko 17.000 dinara.

U noći između 5. i 6. januara 1929. godine, kralj Aleksandar zavodi diktaturu, raspušta Narodnu skupštinu i zabranjuje rad svih političkih stranaka. Zakonom o nazivu i podjeli Jugoslavije od 3. oktobra 1929. godine, država je dobila naziv Kraljevina Jugoslavija i formirano je devet banovina, konstituisanih kao upravno-političko sredstvo vlasti kralja sa banom (zastupnikom kralja), Banskim vijećem i Banskom upravom. U banovinama vlast je organizovana po srezovima i opštinama.

Sjedište Zetske banovine bilo je na Cetinju, a Barskog sreza i Opštine prvo u Starom Baru, gdje je Opština imala središte u čitavom međuratnom periodu, dok je kancelarija sreskog načelnika 1931. godine preseljena na Pristan. Barski srez je 1930. godine obuhvatao teritoriju 13 opština sa 37.167 stanovnika i 7.111 domova. Godišnji budžet sreza iznosio je blizu 4 miliona dinara.

Sresko načelstvo je vršilo vlast preko načelnika Radivoja Krajačića, policijskog pisara Gruja Jovanovića, tri opšta zvaničnika, dva šumska zvaničnika, sanitetskog i veterinarskog referenta. Vlast u Barskoj opštini obavljali su predsjednik Krsto Jablan, djelovođa Marko Mrčarica, 14 kmetova i 36 odbornika. Ostali organi državno-upravne vlasti u Baru bili su Okružni sud, Poreska uprava, Odjeljak finansijske kontrole, Carinarnica prvog reda, Lučka kapetanija drugog reda.

Tokom 1931. godine bila je organizovana kompletna služba državne vlasti u Baru, uz koju je bila i žandarmerija za čuvanje reda i mira i sprovođenje odluka. Za sve državne službe u srezu bilo je 10 državnih zgrada, od kojih dvije resora pravde, jedan unutrašnjih poslova, 6 finansija i jedan poljoprivrede. Na Pristanu je tada radio i privatni hotel "Jugoslavija" sa dvije sobe. Neke državne službe radile su u privatnim kućama. Kancelarija Suda nalazila se u zgradi Sava Novakovića, koja je izgorjela u noćnom požaru 1932. godine, uz svu arhivu Suda. Optužen za ovo djelo i zatvoren bio je stražar Suda Vlado Kavaja.

Željeznička stanica Bar (Pristan)

Prve godine diktature kralja Aleksandra (uvedena 1929.) bile su godine velike ekonomske krize. U Baru je tada došlo do izuzetno teške privredne situacije. Zanatske radnje jedva da su mogle imati promet od 300 dinara mjesečno. Zbog nedostatka novčanih sredstava, i trgovine su ostvarivale samo nešto više od zanatskih radnji, i to pazarnim danom. Pazarni dan na Pristanu bio je ponedjeljak, a u Starom Baru petak. Tromjesečni promet navedenih radnji iznosio je oko 1.000 dinara, u vrijednosti jedne mjesečne plate učitelja pripravnika.

Tokom 1929. godine pokrenuta je inicijativa za podizanje Narodnog doma "Aleksandrovo", "kao vidan spomenik blagorodnosti herojima poginulim u borbama za oslobođenje Bara", koja je trebalo da bude "nacionalni, prosvetni i kulturni centar Bara". U tu svrhu osnovana je Zajednica društvenih organizacija, u čiju su upravu 1932. godine ušli svi predsjednici "Bratimstva", "Trezvenosti", Trgovačkog udruženja, "Sokola", Učiteljskog udruženja, Zanatlijskog udruženja i Crvenog krsta. Na apel Odbora prvi prilog su dali profesor Mihailo Pupin od 5.000 dinara i Marko Popović, Baranin, sa drugovima iz Južne Amerike 30.650 dinara (115 funti sterlinga). Kamen temeljac palate trebalo je da bude postavljen 17. decembra 1933. godine, na rođendan kralja Aleksandra, ali je akcija propala usljed nedostatka materijalnih sredstava.

"Šematizam - Almanah Zetske banovine" za 1930/31. godinu detaljno opisuje stanje na teritoriji današnje Cme Gore, pa tako i u Bara. Član Banskog vijeća Zetske banovine u ime Barskog sreza bio je Vaso Marić, industrijalac. U Barskom srezu koji je zahvatao površinu od 963 km 2, živjelo je 32.363 stanovnika u 7.550 domaćinstava. Pravoslavaca je bilo 15.208, rimokatolika 4.410, muslimana 12.705, grkokatolika 25, sedam evangelista i osam Jevreja. U Baru, po Šematizmu, funkcioniše jedino hotel "Jugoslavija" sa dvije sobe, "Sokolsko društvo" broji 436 članova (starješina Krsto Jablan, zamjenik starješine Jagoš Popović, tajnik Radovan Đurović, blagajnik Vido Radović), "Crveni krst" datira od 1924. godine i ima 46 članova (predsjednik dr Krsto Radošević, potpredsjednik Nikola Dragović, sekretar Ljubica Radošević, blagajnik Vido Radović). Narodna odbrana je osnovana 1927. godine i ima 70 članova (potpredsjednik Krsto Jablan, sekretar i blagajnik Radovan Đurović), isto kad i Jadranska straža sa 128 članova (predsjednik Nikola Dragović, potpredsjednik Milo Popović, sekretar Petar Klisić, blagajnik Vido Radović).

U listu "Slobodna misao" od 4. oktobra 1931. godine nalazi se više interesantnih podataka o Baru. Bar je, prema članku, imao 1.800 stanovnika, i to u Starom Bara 1.400 i Novom Bara 400. Stanovništvo je živjelo 25% od zanata i trgovine, 60% od poljoprivrede i 15% od stočarstva. Stari Bar je imao 10, a Novi Bar šest kafana. U oba Bara bilo je 30 trgovaca i 74 zanatlije. U srezu je bilo 183 nezaposlena radnika raznih struka. Novi Bar je živio od nadleštava, carinarnice, željeznice i paro- brodarstva. Ekonomska kriza dovela je do većeg pada trgovačkog prometa u Baru. Godine 1929-30. iz Bara je izvezeno 80 vagona ulja i oko 15 vagona voća za Split, Dubrovnik i Zagreb. Zatim, iz Bara je izvezeno u Budvu i Kotor prosječno: jagnjadi i jaradi 1.000- 2.000 komada, volova 50, ulja maslinova 100.000- 600.000 kilograma, kože jagnjeće i jareće 1.200 komada, kože ovčije 300 komada, kože kozije 3.000 komada, vune dva vagona. Iz Budve i Kotora ovaj izvoz je išao i dalje u unutrašnjost države. Iz Bara su se u Albaniju izvozile manje količine ulja, vune, krompira i drvo za gorivo i građu. Izvoznici su bili Simo Marić, "Dalmatinsko društvo", Radoman Vriki, Mihailo Jovović, Đuraš Hajduković i Novaković-Vuković. Ukupna vrijednost izvoza iznosila je 50 miliona dinara, što je bilo manje od jedne trećine izvoza iz 1938. godine, kada je promet bio vrijedan 170 miliona dinara.

Bar je 1931. godine imao i svakodnevnu autobusku liniju od Bara do Kotora i obratno, vlasnika Vasa Novakovića i Nika Rajkovića iz Budve. Pragu Cetinje-Rijeka Crnojevića-Virpazar-Bar-Ulcinj i obratno, držao je vlasnik "Grand-garaže" Nešo Zr. Šćepanović iz Podgorice. Na relaciji Cetinje-Virpazar i obratno bila je linija Miraša Drecuna sa Cetinja, koja je imala vezu sa vozom Virpazar-Bar. Putevima od Bara do Budve, i od Bara do Pečurica zbog krivina, većih uspona i nedovršenosti, otežano se saobraćalo. Od Rijeke preko Virpazara-Popovića-Belvedera do Starog Bara bio je banovinski put prvog reda dužine 56.950 m. Iste kategorije bio je i put Pečurice-Katrkol (Vladimir)-albanska granica (18.385 m.).

Liniju Ulcinj - Cetinje držala je i firma "Bulatović (Vlado) - Uskoković (Milo)", a autobuse su vozili Đona Kirović i Cufo Demović. Ujutro i u četiri popodne se iz Bara išlo za Ulcinj, a zorom i u tri popodne za Cetinje. Konkurencija im je bila firma "Lješević", ali nije dugo ostala na primorskim drumovima. "Kotorska unija" je sredinom tridesetih uspostavila liniju sa Kotorom, a vozio je Cvetko Đuričković. Desetak godina pred rat izvjesni Simonović iz Barskog polja održavao je autobusku liniju sa Dubrovnikom.

"Barsko društvo" održavalo je željeznički saobraćaj na pruzi Bar-Virpazar i obratno, ali položaj radnika je bio vrlo nepovoljan. Sredinom 1932. godine u Društvu je radilo 230 radnika. Oni na svom zboru 29. juna vrše izbor Odbora od šest povjerenika koji se ubrzo konstituiše i preduzima aktivnosti za ostvarivanje prava radnika. Odbor je svojom Rezolucijom od 6. februara 1933. godine, tražio preko Privredne komore u Beogradu od Kraljevske vlade da se radnici u Bara izjednače sa udruženim nacionalnim željeznicama Kraljevine Jugoslavije ili da se raskine ugovor sa "Barskim društvom". Položaj ovih radnika posebno je bio pogoršan juna 1933. godine, kad je "Barsko društvo" bespravno sklopilo Kolektivni ugovor sa Udruženjem željezničara koje je obavljalo radove na pruzi Bar-Virpazar. Ovim Ugovorom stavljen je van snage Pravilnik o zdravstvenom osiguranju radnika iz 1907. godine, koji je odobrila Vlada Cme Gore, a Društvo je oslobođeno od ljekarskih i apotekarskih troškova radnika u iznosu 10.000 dinara. Protiv Ugovora radnici nijesu smjeli ništa preduzimati, jer su strahovali da ne budu otpušteni iz službe.

Ernesto Đakomini, inžinjer "Barskog društva", 1937.


Đuro Čejović, član JRZ, narodni poslanik,
docnije ministar fizičkog obrazovanja

Od 1935. godine pa do početka Drugog svjetskog rata, u Baru se ređaju razne manifestacije političkih stranaka i njima privrženih organizacija. Bar postaje gotovo stalna pozornica za afirmaciju političara i državnika i njihove političke propagande. Krajem septembra 1935. godine, Bar je posjetio predsjednik Vlade Milan Stojadinović. U Baru ga je dočekalo oko dvije hiljade ljudi sa vodećim ličnostima grada, činovništvom svih nadleštava, sveštenstvom svih vjeroispovijesti, sva rodoljubiva i dobrotvoma društva sa Sokolima i školskom djecom. Kako je Bar napredovao u protekloj deceniji, vidi se iz njegovog govora okupljenom narodu. Pozdravljajući narod riječima: "Draga braćo i prijatelji", on je istakao: "Vi znate da sam ja bio i narodni poslanik ovih krajeva, ja poznajem vaše potrebe i želje i ono što vam mogu večeras reći, to je onaj isti program koji smo zajednički, u ovom istom Baru, prije desetak godina utvrdili: program javnih radova i napredak socijalni i kulturni, taj isti program ostaje i danas... Vi ste bili na kraju zemlje, vi ste bili daleko, i nije čudo da ste puno puta zaboravljeni. Ja sam svoj prvi zvanični put okrenuo na ove strane, da vas lično obiđem, jer kad ste bliže očima bićete i bliže srcu". Stojadinović je u dužem vremenskom periodu u Baru imao veliku podršku od vlasti, članstva JRZ i ličnih prijatelja, među kojima se isticao narodni poslanik Đuro Čejović.

Mjesni odbor barskog Aero-kluba "Naša krila" u saradnji sa državnim vlastima organizuje u Baru 28. jula 1935. godine veličanstveni aero-miting, u kome su učestvovali vojni i civilni avioni, te hidro-avioni sa brodovima ratne momarice. Cilj mitinga bio je da se dokaže mogućnost otvaranja i korišćenja aerodroma u Baru o čemu se prethodno više godina raspravljalo. Na Velikim livadama (između Sokolane i igrališta "Crnojevića", danas plato pored teretnog lučkog ulaza) izvršeno je uređenje aerodroma sa vrlo podesnim i prostranim terenom za spuštanje i dizanje aviona, i terenom za posmatrače. Toga je dana na ulazu u aerodrom bio od zelenila i državnih trobojki podignut divan slavoluk sa monogramima kralja Petra II. Muzikom udruženih barskih pjevačkih društava, dočekan je, uz državnu himnu i klicanje kralju i Jugosaviji, dolazak na svečanu tribinu sreskog načelnika Dušana Popovića sa predstavnicima vjerskih i građanskih vlasti Jugoslavije i Zetske banovine, sa predstavnicima rodoljubivih, prosvjetnih i dobrotvornih udruženja, delegatima aero-klubova iz unutrašnjosti i drugim. Miting je bio dobro organizovan i veoma zanimljiv za posmatrače, jer su prikazane sve vrste letova i avio-akrobacija. Na mitingu je bilo prisutno mnogo svijeta sa Primorja, iz Crne Gore, pa i posjetilaca iz Hercegovine, Skadra i Albanije, sa vice-konzulom Nikolićem.

Ministarski savjet Kraljevine Jugoslavije odobrio je 1937. godine srezu barskom 450.000 dinara za snabdjevanje vodom, regulaciju rijeke Rikavac, Bokli-potoka, i put Stari Bar-Pečurice. Za odoborenje ovih sredstava Čejović je smatrao da su zaslužni on lično i Stojadinović, što je isticao u narodu radi ponovnog osvajanja vlasti na sljedećim izborima.

U prvoj polovini maja 1936. godine održana je na Pristanu glavna godišnja skupština Društva za unapređenje turizma "Rumija". Na skupštini su usvojeni izvještaji o radu Uprave i Nadzornog odbora, prijedlog budžeta i programa rada i izabrana je nova uprava. Da bi Društvo "Rumija" razvilo turizam u Baru, u novu upravu izabrani su predstavnici vlasti, ugledni Barani i uspješni privrednici: Zarija Prelević, sreski načelnik, Mahmut Omerbašić, predsjednik Opštine, Jagoš Popović, Jašar Karađuzović, Mićo Ratković, Krsto Kuvendžijević, Nazim Haverić, Vido Radović, Iliја Gvozdenović, Iliја Maksimović, Mitar Vukotić, Marko Strahinjić, Stojan Mijović, Pavle Karanikić, Tomo Nikpaljević, Stanoje Adžić, Vlado Ratković i Omer Mustafić. Opština barska je 1937. donijela odluku o podizanju grada Bara po idejama iz starih urbanističkih planova iz 1908. godine. Inicijativa je potekla od Društva za unaprijeđenje turizma i promet stranaca u Baru, međutim, epilog ove inicijative su četiri kabine za presvlačenje na pristanskoj plaži i kupljene četiri sandoline za iznajmljivanje kupačima.

Prilikom drugog dolaska Stojadinovića kao predsjednika Vlade u Bar, 12. avgusta 1937. godine priređen mu je veličanstven doček kome je prisustvovalo oko tri hiljade duša. Pred okupljenim narodom pozdravni govor je održao predsjednik Opštine Đorđije Nikezić. Odajući priznanje predsjedniku Vlade za doprinos gradu, saopštio je da je Odbor opštine na svečanoj sjednici izabrao dr Stojadinovića za počasnog građanina Bara. Nikezić je istakao da je to bila želja naroda, ali je odluku donio stranački Odbor radikala.

Polovinom decembra 1937. godine Bar je posjetio ministar Dragiša Cvetković. Pred okupljenim narodom održao je programski govor uz veličanje Vlade Stojadinovića. Cvetković je tada dao obećanje da će podići zdravstvenu stanicu u Baru, a odredio je i izvjesnu sumu novca za pomoć postradalima od poplava u barskom srezu.

Predsjednik Vlade Stojadinović dolazi brodom "Petka" u Bar i početkom maja 1938. radi pridobijanja naroda za decembarske parlamentame izbore. Dočekali su ga ban Ivanišević, ministar Đorđević, poslanici Čejović i Časlav Nikitović sa zvaničnicima i narodom. Na putu od Novog do Starog Bara, vozilo Stojanovića i gospodu iz pratnje pratila je počasna konjica i grupa biciklista-omladinaca JRZ-a. Na zbora u Starom Baru, pred oko 5.000 ljudi i omladine, svečano osvećenje sokolske zastave zajedno su izvršili pravoslavni prota Vulićević, katolički župnik Čermak i muslimanski imam Memić. Na zboru je Stojadinović, pored ostalog, rekao: "Dokazali ste svoju privrženost i vjernost prema meni, prema vašem starom prijatelju, koji vas isto tako voli. Naša pobjeda je definitivna i niko ne može da nam je otme". Svečani ručak je bio priređen u Biskupadi, a zatim je u popodnevnim časovima izuzetno dočekan na igralištu u toku sportskih takmičenja, kao i na večernjoj zabavi u dvorcu na Topolici. Drugog dana Stojadinović je bio na ručku u domu Čejovića na Pristanu, sa preko 60 najuglednijih partijskih prvaka iz sreza i gostiju sa strane. JRZ je u međuizbornom periodu bila vrlo aktivna i nastojala je da radikali budu na vlasti svuda, kako u državnoj upravi opštine i sreza, tako i u raznim društvenim organizacijama i udruženjima.

Prvog avgusta 1938. godine, izbio je štrajk Prvog barskog željezničkog udruženja zaposlenih kod "Barskog društva". U štrajku je učestvovalo oko 160 radnika sa željeznice, pristaništa i iz kamenoloma. Štrajk je izbio kad je Uprava društva saopštila radnicima odluku da u Fondu za osiguranje nema sredstava i da će biti pripojeni Okružnom uredu za osiguranje u Dubrovniku. Radnici su tražili da se upoznaju sa poslovanjem Fonda, da se uz određene uslove prebace na Fond Okružnog ureda, i da im se povećaju plate. Štrajk je završen 17. avgusta, a radnici su dobili samo minimalno povećanje plate.

Početkom 1939. godine pada druga vlada Milana Stojadinovića, a njega na mjestu premijera zamjenjuje Dragiša Cvetković. U Vladu ulazi Đuro Čejović kao ministar fizičkog obrazovanja, bez odobrenja Stojadinovića. Početkom aprila 1939. godine, Čejović je došao u prvu posjetu Primorju i Ваru, zajedno sa banom Ivaniševićem. Na Pristanu iskićenom zastavama i zelenilom, dočekalo ga je preko tri hiljade ljudi ispred Opštinskog doma gdje su se nalazila školska djeca, Sokoli, sportisti i omladina. Poseban doček je imao u Starom Baru. Na kilometar prije ulaska u Bar dočekalo ga je 150 konjanika, mahom u narodnoj nošnji i sa zastavama, koji su mu klicali i činili pratnju do počasne tribine sa koje je održao prikladan stranački govor.

Polovinom 1939. godine, napravili su zvaničnu posjetu Baru ministar Čejović, ban Krstić, patrijarh Dožić i narodni poslanici iz Zetske banovine. Na svečanom banketu u Biskupadi, u prisustvu oko stotinu uglednih zvanica, na predlog dr Dobrečića obrazovano je Društvo za unapređenje srpskog primorja, u koje su ušli dr Dobrečić i svi zvaničnici prisutni na skupu.

Vladajući režim organizovao je veliko slavlje u Baru 5. avgusta 1941. godine, povodom otvaranja vazdušne veze između Beograda i Bara. Toga dana u 10:15 sati na barski aerodrom na Velikim livadama sletjela su dva aviona marke "Spartan- Krajzer" i "Lokid" sa predstavnicima vlasti i novinarima. Dolazak aviona dočekala je velika masa naroda sa Pristana i okoline, načelnik sreza Prelević i brojni ugledni Barani. Na svečanosti je govorio ban Krstić, koji se zahvalio predsjedniku Vlade Cvetkoviću i svim drugim ličnostima koje su doprinijele da se uspostavi avionska veza između Bara i Beograda. Predsjednik opštine Nikezić priredio je za sve goste prijem u "Sokolani" i ručak na banovinskom imanju "Topolica", a svi prisutni počašćeni su koktelom na aerodromu. Po redu letjenja avion je saobraćao tri puta nedjeljno od Beograda do Bara i obratno. Polazak iz Beograda bio je u devet sati, a sa slijetanjem u Podgorici, u Baru je bio u 10:50. Cijena karte od Bara do Beograda bila je 700, ili sa popustom 393 dinara. Karta do Podgorice koštala je 150, odnosno, sa popustom, 80 dinara. Na ovoj liniji, sem prvih dana, nije bio očekivani broj putnika i drugog transporta, te je, kao nerentabilna, ubrzo ukinuta. Njeno otvaranje, sem dokazane mogućnosti korišćenja aerodroma, nije bilo od značaja za Bar i Crnogorsko primorje.

Pristan je, pred Drugi svjetski rat, i pored brojnih nepogodnosti za izgradnju grada, imao izvjesnu zaokraženu gradsku fizionomiju. Prema Regulacionom planu imao je glavne ulice, trg, tržnicu, vodovod, željezničku prugu, drumske veze, pristanište, električnu rasvjetu, telegrafsko-telefonsku mrežu, jedan broj društvenih i više individualnih kuća. Najveće i najljepše kuće nalazile su se pri brdu Volujica: zgrada Monopola, hotela "Marina", zgrada sreskog načelstva i žandarmerije, te manja zgrada italijanskih stanara. Na lokaciji Pristana bile su upravna zgrada "Barskog društva", željeznička stanica, carinarnica, lučka kapetanija, električna centrala, pošta i magacinska slagališta u pristaništu. Ispred mosta bili su objekti "Barskog društva" (mehanička radionica, pilana i stolarska radionica, pogoni za održavanje pruge i nastojnike pruge). Privatna električna centrala radila je samo noću pogonom dizel motora na naftu. Imala je snagu 115 KV i mrežu niskog napona od 250 V. Jedan kilovat čas plaćao se samo pet dinara i Barani su imali najjeftiniju struju (1931.) u cijeloj Zetskoj banovini. U drugim mjestima Banovine struja se plaćala 2-3 puta više.

Od tri šnajdera-krojača dva su bila Đorđe Cvetinović i Krsto Kuvendžijević, a treći, Savo Milosavljević, doselio se iz Vojvodine. Glavnu pekaru na Pristanu držao je Filip Zlatarević, a pečenjem hljeba bavili su se i Pavle Stanković iz okoline Mostara i Jovica Marinović, takođe doseljenik. Mesarske radnje su držali Marko Dabović zvani "Maca" iz Šestana, Šaćo Backović iz Podgorice i Radoman Vrakić. Glavna trgovina je bila vlasništvo Marka Čejovića. U njoj se prodavao tekstil, razna prehrambena i potrošačka roba za domaćinstvo (šećer, kafa, so, oriz, pašta, petrolej i dr.). Poznati trgovac i gazda Mitar Iličković imao je dva magacina robe na Pristanu, odakle je prodavao robu i prevozio karucama do Starog Bara. Bila su i dva trgovca iz Albanije Petar Škeza i Andrija Prela. Prela je držao trgovinu, trafiku i kafanu. Sa njim je radio i njegov sin Zefa, ratni internirac i borac Prve partizanske proleterske brigade. Trgovinu Petra Kovačevića preuzeo je Mato Marđokić. Jedno vrijeme prije rata trgovinom su se bavili Ratkovići, Ilija i Vlado. Italijan Elpido-Elpo Karmelo bio je poznat u Bara kao trgovac preduzetnik, ali on je zbog neuspješnog poslovanja upao u dugove i bankrotirao.

Tišlersko-stolarski zanat obavljali su Nikola Prelević i Đuro Zečević. Kovačkim zanatom jedino se bavio Marko Džakov Radulović, jer je ovaj zanat bio dobro organizovan u Starom Baru. Brijačnicu su držali Vlado Stojanović i Bravo Krajina, koji je živio u Rapu. Brijačnicu je imao i Viktor Krasnić, Albanac iz Krajine koji je strijeljan u Starom Baru 25. novembra 1944. godine sa većom grupom Grbljana. Ugostiteljske usluge pružalo je više kafana koje su se namnožile poslije 1930. godine. Sve kafane bile su skoncentrisane u centru grada. Vaso Lekić, povratnik iz inostranstva, imao je kafanu sa 6 spavaćih soba. Milo Tomović, takođe sa zaradom iz inostranstva, imao je kafanu sa restoranom za ishranu. Tu su bile i kafane Ilije Popovića, Blaža Milića, Toma Nikpaljevića iz Dračevice, Zorke Čejović u baraci, i kafana sa gostionicom Stanoja i Zorke Adžić, koju je krajem šezdesetih preuzeo Božo Radojičić.

U barsku luku su redovno, pored teretnih brodova, uplovljavale i luksuzne jahte državnika i industrijalaca na proputovanju po Mediteranu. Tako je maja 1936. godine, na Pristan došla jahta "Es Palmador", američki parni brod, vlasništvo američkog industrijalca Hamilton Kondona. U posadi se ubrzo našlo i nekoliko Barana, a među njima i konobar Iliја Milović koji je na potezu Kan - Istanbul - Trst proveo nekoliko godina. Zabilježen je i dolazak velike jahte egipatskog prijestolonasljednika Faruka, a na njoj su radili i Barani Petar i Andro Marinović, dok je šofer kraljevskoj familiji bio Petar "Dalavera".