| Naslovna | O projektu | Saradnički program | Knjiga utisaka | Kontakt |

AKCIONARSKA DRUŠTVA U CRNOJ GORI DO 1941.g.

Tekst preuzet iz Istorijskog leksikona

Istorijski leksikon Crne Gore A-Crn Izdavač: DailyPress-VIJESTI Za izdavača: Željko Ivanović, direktor Priređivač: CENTAR NOVA ISTORIJA Urednici: Prof. dr Šerbo Rastoder Dr Živko M. Andrijašević Autori: Prof. dr Šerbo Rastoder, Dr Živko M. Andrijašević Dragutin Papović, Mr Zvezdan Folić Sait Šabotić, Slobodan Drobnjak Jadranka Selhanović, Željko Drinčić Adnan Prekic Saradnici: Dr Nada Tomović, Dr Ulf Brunbauer, Mr František Šistek, Biljana Miranović Gordan Stojović, Željko Milović Suljo Mustafić Lektor: Zuvdija Hodžić Dizajn i priprema: Blažo Milić Milija Krdžić ISBN 86-7706-165-7

AKCIONARSKA DRUŠTVA U CRNOJ GORI DO 1941.
Prvi oblici industrijskih i bankarskih akcionarskih društava javljaju se početkom XX vijeka. Prva akcionarska društva u Crnoj Gori nastala su u oblasti finansija i industrije. Prva nikšićka štedionica sa osnovnim kapitalom od 200.000 perpera, podijeljenih u 1000 akcija, osnovana je 1901. godine. Istu glavnicu je imala i Prva zetska štedionica (Podgorička banka), osnovana 1904. godine. Crnogorska banka, osnovana 1906.godine, raspolagala je glavnicom od 600.000 perpera, a Narodna banka Knjaževine Crne Gore (1909) sa 2 miliona perpera. Početkom 1906. godine u Podgorici je osnovana Akcionarska štamparija Vojvode Božidara Vukovića sa osnovnim kapitalom od 15.000 perpera, podijeljenog na 150 akcija. Iste godine je u Nikšiću osnovana Nikšićka akcionarska štamparija s glavnicom od 10.000 perpera podijeljenoj na 500 akcija, koja je izdavala list Narodna misao i radila do 1907.godine. Pivara Onogošt, koju je podigao Vuko Krivokapić 1896, od 1909. je pretvorena u akcionarsko društvo Crnogorska pivara Onogošt sa osnovnim kapitalom od 250.000 perpera, podijeljenih na 2500 akcija. Prvi pokušaji stvaranja trgovačkih akcionarskih društava u Crnoj Gori datiraju iz prve decenije XX vijeka. Nikšićko trgovačko akcionarsko društvo osnovano je 1906. sa početnim kapitalom od 200.000 perpera, podijeljenih na 2000 akcija. U periodu 1918-1941 djelovali su kao akcionarska društva u oblasti finansijskog kapitala na području Crne Gore: Nikšićka kreditna banka čiji je kapital 1919. u aktivi iznosio 1.777.887 papirnih perpera, 4.866.858 srebrenih i 5.775802 u čistom srebru. Nova pravila su donijeta na skupštini akcionara u martu 1924, a potvrđena su od nadležnog ministarstva, maja 1927. Po njima je akcionarski kapital određen u visini od 1.000.000 dinara, podijeljen na 10.000 akcija, u četiri kola upisa. Nikšićka kreditna banka je 1930. raspolagala glavnicom od 3.000.000 dinara. Crnogorska banka, sa svojim filijalama u Nikšiću, Starom Baru, Kolašinu, Ulcinju i Peći, 1920.godine raspolagala je glavnicom od 1.000.000 sa 5000 potpuno uplaćenih akcija, dok je na kraju 1923. godine imala upisanih 10.000 akcija, sa po 200 dinara. Akcionari ove banke su bili trgovci i preduzetnici sa područja Crne Gore i Penzioni fond državnih činovnika. Prema Pravilima banke usvojenim na skupštini akcionara 1928. godine, osnovna glavnica Crnogorske banke je iznosila 4.000.000 dinara, podijeljenih na 20.000 akcija. Narodna banka Kraljevine Crne Gore je osnovana 24. maja 1909. godine u Baru. Na Trećoj skupštini akcionara, 29. aprila 1912. godine, izmijenjena su pravila i sjedište banke izmješteno na Cetinje. U avgustu 1921. godine sazvana je skupština akcionara i donijeta odluka da banka nastavi rad. Pravilima potvrđenim u avgustu 1926.godine ime je promijenjeno u Trgovačka banka Cetinje, s glavnicom od 1000.000 dinara, podijeljenih u 10.000 akcija. Početkom 1923. bilo je upisano 2457 akcija. Na skupštini akcionara 1926. godine, konstatovano je da 139 akcionara posjeduje 4770 akcija, da bi 1936. godine ova banka raspolagala osnovnim kapitalom od 2.000.000 dinara. Banka je imala filijalu u Beranama. Podgorička banka osnovanaje 1904. godine sa kapitalom od 200.000 perpera, da bi se 1906. kapital povećao na 600.000 perpera. Kapital banke u 1923.godini iznosio je 600.000 dinara. U maju 1923. donijeta su nova pravila sa odlukom da se glavnica poveća na 3.000.000 dinara. U 1929. godini banka je imala upisanih 15.765 akcija i osnovni kapital od 5.978.389,73 dinara, dok je 1939. godine 30 akcionara, uglavnom trgovaca i preduzetnika, posjedovalo 7373 akcije ove banke. Sva aktiva i pasiva Narodne štedionice na Cetinju, osnovane marta 1906. godine, odlukom dioničara iz decembra 1924. godine, prešla je na Činovničku štedionicu sa sjedištem na Cetinju. Ona je pretvorena u akcionarsko društvo, s kapitalom od 500.000 dinara, je 1926. godine odlučeno da se kapital poveća na 2.000.000 dinara sa 20.000 akcija. Već 1927. godine Činovnička štedionica je imala upisanih 17788 akcija sa 1.537.830 dinara. Akcionari su, uglavnom, bili državni činovnici i penzioneri. U avgustu 1920. godine odobreno je osnivanje Herceg novske banke sa osnovnim kapitalom od 600.000 dinara, podijeljenih u 6000 akcija. Na skupštini akcionara 1924. godine, bilo je prisutno 38 akcionara koji su zastupali 6660 upisanih akcija, da bi 1930. godine glavnica banke iznosila 1.200.000 dinara. Srpska bokeška štedionica u Kotoru, osnovana 1901. godine, bila je najstariji novčani zavod u Boki Kotorskoj. Jula 1920. godine je donijeta odluka da se rad štedionice likvidira i osnuje Bokeška banka (1921.godine) sa sjedištem u Kotoru, s glavnicom od 1000000 dinara. Ova banka je kreditirala Brodarsko društvo A.D. Boka, Brodarstvo kap. Luke Miloševića, porodicu Fažo, angažujući za te svrhe 2/3 raspoloživih sredstava, da bi 30-tih godina zapala u tešku finansijsku krizu. Godine 1938. banka je imala glavnicu od 2000000 dinara i 20000 akcija od kojih su najveci broj posjedovali Zetska plovidba 2.322, bivša štedionica 2956, Hercegnovska banka 1000, Srpska banka iz Dubrovnika 750, Darinka Vučković iz Kotora 620, dr Filip Lazarević 590 i Gavro Durković iz Risna 511 akcija A. D Srpsko-Arbanska banka sa sjedištem na Cetinju, osnovana je početkom 1922. godine sa glavnicom od 10.000.000 dinara podijeljenih na 10.000 akcija sa po 1000 dinara. Najveći broj akcija u ovoj banci je posjedovao Lale Zuber (9856). Godine 1940. glavnica banke je smanjena na 3.000.000 dinara, podijeljenih u 10.0000 akcija. Cilj banke je bio da podstiče privrednu saradnju sa Albanijom. Trgovačko udruženje A. D. u Pljevljima, osnovano je 1919. godine sa kapitalom od 100.000 dinara podijeljenog u 1000 akcija. Prvo trgovačko akcionarsko društvo u Crnoj Gori, Nikšićko Trgovačko A.D. osnovano 1907. godine sa glavnicom od 200.000 perpera, podijeljenih u 1000 akcija, nastavilo je s radom 1923. godine. Društvo je tada raspolagalo glavnicom od 500.000 dinara, podijeljenih u 5000 akcija. 1926. godine 2/3 kapitala ovoga društva nalazilo se u nelikvidnom dugu, pa je upravni odbor predložio da se izvrši spajanje Društva sa Nikšićkom kreditnom bankom. Tokom 1922. godine osnovana je Nikšićka akcionarska štamparija s kapitalom od 200.000 dinara, podijeljenih u dvije emisije po 1000 akcija, koja je sebe smatrala nasljednikom istog društva, osnovanog 1906.godine. Svojina ovoga društva je bio list Slobodna misao. Industrijsko akcionarsko udruženje u Nikšiću, 1908. godine osnovano, usvojilo je nova pravila 1931. godine po kojima je dotadašnji uplaćeni kapital od 300.000 dinara, uvećan na 3 miliona, tako što bi se akcionarima zamijenilo postojećih 3000 akcija od po 100 perpera, sa 15.000 akcija sa po 200 dinara. Udruženje je osnovalo fabriku 1910. godine za proizvodnju piva: Industrijsko Akcionarsko Udruženje, Parna Pivara Trebjesa, koja je radila do 1915, da bi bila obnovljena 1930/31. Godine 1931. odobreno je osnivanje društva A.D.Privreda sa osnovnim kapitalom od 1 milion dinara, podijeljenih na 1000 akcija, iza kojeg su stajali nikšicki trgovci i preduzetnici. Tokom 1929. godine odobreno je osnivanje društva Hotel Imperijal sa sjedištem u Podgorici, sa osnovnom glavnicom kapitala od 1,5 miliona dinara, podijeljenih u 3000 akcija. Najveći broj akcija u ovom društvu su posjedovala braća Pejanović iz Podgorice, do 1933. godine, kada najveći akcionar postaje Banska uprava Zetske banovine.
A.D.Morača osnovali su podgorički trgovci Luka Velimirovic i Nešo Šćepović 1923. godine sa osnovnim kapitalom od milion dinara, podijeljenih na 100 akcija, s ciljem da radi na eksploataciji i regulaciji rijeke Morače. U Herceg Novom je 1919. godine obnovljen rad Akcijskog Društva za Građevine i Saobraćaj stranaca u Hercegnovome, koje je osnovano sa glavnicom od 100.000 kruna, podijeljenih u 100 akcija, odlukom skupštine akcionara da se glavnica podigne na dva miliona dinara, podijeljenih u 20 hiljada akcija. Jula 1920. godine odobreno je osnivanje Akcijskog društva za gradnju hotela u Kotoru i okolici. Lovćen a.d. za podizanje hotela, zanatlija i saobraćaj stranaca, osnovano je 1923. godine. Osnivači su bili cetinjski trgovci i tamošnje banke. S obzirom da se nije uspjelo upisati dovoljan broj akcionara, 1925. glavnica je smanjena sa 2,5 miliona na 500 hiljada dinara. Grand hotel a.d. Cetinje, osnovano je 1929. godine, s glavnicom od 2,5 miliona dinara, podijeljenih u 5000 akcija, radi podizanja hotela na Cetinju, koji je ranije izgorio. Godine 1927. odobreno je osnivanje A. D Građevinar na Cetinju, s glavnicom od 200 000 dinara, podijeljenih u 1000 akcija. Jedan od osnivača, pored cetinjskih preduzetnika, bio je Aleksa Martinović, a pojedinačno najveći akcionar je bila Trgovačka banka sa Cetinja. Na Cetinju je 1931. godine bilo osnovano i Hotelsko-kupališno a.d. Ulcinj 1931. godine. Osnivači su Milovan Džaković i dr Neško Radović. Narodna štamparija a.d. Cetinje je osnovana 1932. godine od strane tamošnjih intelektualaca (Milan Vukićević, Vido Latković i dr). Godine 1927. na Rijeci Crnojevića je osnovana Crnogorska industrija ribe i ribljeg srebra sa osnovnim kapitalom od milion dinara (Braća Maric' Kolašin 400 akcija, Nj.D. Zimdin, bankar iz Ravela, 490 akcija, Miroslav Paitoni, bankar iz Splita, 110 akcija koji je 1930. istupio iz društva prodavši akcije Vladimiru Belajevu iz Dubrovnika). Zbog pada cijene ribe, privredne krize i nemogućnosti izvoza ribljeg srebra uslijed japanske konkurencije, preduzeće je 1929. odnosno 1932. godine, obustavilo proizvodnju. Brodarsko Akcijsko društvo Boka a.d u Kotoru je osnovano 1920. godine na incijativu Marka Dapčevića iz Trsta, dr Božidara Vukotića,. dr Rudolfa Sardelića, Mirka Komnenovića, Filipa Lazarevića i drugih trgovaca i preduzetnika iz raznih krajeva Crne Gore. Osnovna glavnica je 1921. iznosila 5 miliona dinara, podijeljenih na 25000 akcija, da bi 1930. godine bila povecana na 10 miliona dinara, podijeljenih u 50 hiljada akcija po 200 dinara. Skupština akdonara je na sjednici od 5.februara 1934. godine, donijela odluku da se sjedište društva prenese na Cetinje i promijeni ime u Zetskaplovidba a.d. i time potvrdila dominantan uticaj Lala Zubera (od 1926. predsjednik Upravnog odbora) sa Cetinja u ovom društvu koje je, uostalom i kao neka druga, izdašno subvencionisano od države.