Uzeir Bećović
NARODNO POZORIŠTE U PLJEVLJIMA

       Prva organizovana amaterska pozorišna predstava u Pljevljima izvedena je 1899. godine. To je bio “Školski nadzornik” po tekstu Koste Trifkovića. Premijera je izvedena u prisustvu znatnog broja zvanica, uglednih građana i predstavnika vojne i civilne vlasti, trgovaca i zanatlija pljevaljske čaršije. Održani su i prigodni govori. Ovom programu prisustvovao je i Sulejman Haki-paša, mutesarif pljevaljski, koji je bio veoma cijenjen kod ukupnog pljevaljskog stanovništva. Ovog upravitelja, zbog dvadesetogodišnje korektne vladavine pljevaljskim vilajetom, 1898. godine odlikovala je Kraljevina Srbija Takovskim krstom. On se često interesovao i o radu Gimnazije, pa i za kulturne tokove u gradu.

       Pozorišni život u Pljevljima odvijao se u okviru Dramske sekcije formirane pri Srpskom pjevačkom društvu “Bratstvo” osnovanom 1889. koje je djelovalo sa izvjesnim prekidima sve do 1941. godine. Intenzivna aktivnost pozorišne (diletantske) grupe počinje od 1927. godine, kada Društvo dobija svoju zgradu, u kojoj su se nalazile bioskopska, odnosno sala za pozorište, bilijar sala, knjižnica i bife. Zgrada se nalazila preko puta današnje Gimnazije i zapaljena je 1941. godine, od strane Italijana sa cjelokupnom imovinom.

       Pozorišne predstave organizovalo je i Muslimansko kulturno umjetničko društvo “Gajret”, od 1919., odnosno intenzivnije od 1921. godine. “Gajret” je imao svoju zgradu, u kojoj se nalazila prigodna sala, pa su postojali uslovi za rad dramske sekcije. U okviru “Gajreta” nalazile su se čitaonica i biblioteka, pa je i to, zajedno sa uslovima koje je imao internat (konvikt) za učenike medrese (srednje škole) i idadije (više gimnazije), uticalo na izraženiji rad svih sekcija, među kojima i dramske. I ovo Društvo je prestalo sa radom 1941. godine.

       Od februara 1943. pri Kulturno-umjetničkoj grupi 37. divizije NOPa djelovala je i dramska sekcija, sve do februara 1945. godine kada je formirana Sreska kulturno-umjetnička grupa. Dramska sekcija nastavlja sa radom do formiranja Kulturno-umjetničkog društva “Volođa” 6. oktobra 1945. godine. Od tada, do danas pri ovom Društvu djeluje Amatersko pozorište i Pozorišna dječja scena.

Narodno pozorište

       Novembra 1949. godine Vlada Narodne Republike Crne Gore svojom odlukom formirala je Narodno pozorište u Pljevljima. Istom odlukom formirana su pozorišta u Nikšiću, Kotoru i Podgorici, dok je u Cetinju i ranije djelovalo profesionalno pozorište.

       Vijest o formiranju profesionalnog pozorišta u Pljevljima dočekana je sa izuzetnim odobravanjem. Tadašnji predsjednik Gradskog narodnog odbora u Pljevljima, Vuko Dragašević, inače sam glumac-amater, učinio je, zajedno sa odborom, sve što je bilo u njegovoj moći da Pozorište počne normalno da radi.

       Na donošenje odluke Vlade Crne Gore da se formira Narodno pozorište, uticalo je i to što je, 1949. godine, dovršen Dom kulture u Pljevljima, jedan od najljepših i najfunkcionalnijih objekata te vrste u tom
vremenu, ne samo u Crnoj Gori, nego i znatno šire. Smatra se da njegova funkcionalnost, kakva je bila u prvom momentu, do danas nije prevaziđena. Napravljen je u centru grada gdje se nalazila gradska pijaca
koja je porušena zajedno sa dijelom stare Hadžiarap mahale. Sa posebnim oduševljenjem otvaranje pozorišta dočekali su glumci-amateri iz kulturno-umjetničkih društava koja su ranije djelovala u Pljevljima.

       Za prvog upravnika Narodnog pozorišta koji je ujedno bio i njegov prvi reditelj, postavljen je Petar Milosavljević, putujući glumac koji je, pošto je na Cetinju, u Crnogorskom narodnom pozorištu, proveo jednu
godinu, došao u Pljevlja sa suprugom Anom, glumicom.

       Milosavljević je od postojećeg kadra odabrao glumce za prvu pozorišnu sezonu 1949/1950. i sa njima zasnovao radni odnos, a to su, između ostalih, bili: Boža Šiljak, Zekija Prljača, Slava Leovac, Evica Pušić, Ksenija Bajčetić, Hazbija Hadžialić, Šefko Čaušević, Duško Radulović, Ruždija Hodžić, Hajrudin Mešić, Boža Laković, Živana Pejanović, Ljubo Stojkanović, Hajrudin Čaušević, Dara Bulatović...

       Već za narednu pozorišnu sezonu, sa strane su, pored bračnog para Milosavljević, došli da rade u Pozorištu Rade Marić, Slavka Poledica, Mila Rajkov i Dušan Lazić sa suprugom Ružicom.

       Glumci sa strane, iako nijesu imali završene akademije, imali su iskustvo jer su duže vremena radili u profesionalnim pozorištima, naročito putujućim. I domaći glumci su bili sa iskustvom, pa je Petar Milosavljević mogao uspješno da radi.

       Za kolektiv Pozorišta priređivani su časovi iz raznih oblasti, radi njihovog daljeg usavršavanja, pri čemu je korišćen, pored domaćeg i kadar sa strane. Tako se od prvog dana stvarao tim dobrih glumaca u gradu
na Breznici.

       Prva predstava koja je postavljena na sceni Narodnog pozorišta u Pljevljima bila je “Običan čovek” od Branislava Nušića, a režirao ju je Petar Milosavljević. Sa probama se počelo 1. decembra 1949. godine u
zgradi Gradskog odbora (Stari srez), pa u Domu kulture, u sali za probe. Premijera je izvedena 25. maja 1950, u koncertnoj, odnosno pozorišnoj dvorani, tj. Velikoj sali Doma kulture, kako se danas naziva. Preko
gostiju, uglednih zvanica iz susjednih i drugih mjesta i sa Cetinja, predstavnika republičkih vlasti na čelu sa tadašnjim predsjednikom Vlade Crne Gore Blažom Jovanovićem, gromoglasnim aplauzom pozdravili su
glumačku ekipu i sa posebnim oduševljenjem, početak rada Narodnog pozorišta. Najviše se radovala domaća publika koju je oduševio glumački ansambl.

       Toga majskog dana Pljevlja su bila u svečanom raspoloženju. Lokalna radio stanica koju je osnovao i kojom je rukovodio mladi kinooperater Kemal Šećerkadić, obavještavala je građane o premijernom predstavljanju
profesionalnog pozorišta. Nijaz Koštović, tada gimnazijalac, a kasnije član kolektiva Narodnog pozorišta, postavljao je plakate širom grada i zajedno sa Šećerkadićem nastojao da obavijest o ovom događaju
stigne do svih.

       Novootvoreni Dom kulture bio je u svečanom ruhu. U veleljepnom holu Doma, prekrivenom tepisima, postavljeno je nekoliko stolova i fotelja. Tu se nalazila prostorija za garderobu i prodavnica slatkiša. Uz redarsku službu i muziku, slika je bila potpuna i Dom je toga dana ličio na slične prostore institucija kulture većih gradova i sredina. Glumci su obavljali završne pripreme u šminkernicama, u sali za pripreme, a ugledni
gosti dočekivani su u Klubu ljubitelja umjetnosti. Tehnički dio ekipe nalazio se na svojim mjestima, a rukovodstvo Pozorišta i Doma na ulazima novog zdanja.

       Trg “13. jul” bio je ukrašen zastavama i parolama. Na platou ispred Doma kulture, Gradski orkestar, odnosno bleh-muzika Vatrogasnog doma, priredio je u čast svečanog otvaranja Narodnog pozorišta promenadni koncert. Po sjećanju Sulja Hadžiatlagića, jednog od tada najmlađih u orkestru, te rukovodioca orkestra Muja Zukovića, za ovu priliku pripremali su se nekoliko mjeseci.

       Gosti i posjetioci, isključivo sa pozivnicama, ulazili su na glavna vrata u foaje, a iz foajea u koncertnu dvoranu i posebnim (desnim i lijevim) izlazom na balkon ove Dvorane. Glumačko i drugo pozorišno osoblje ulazilo je na svoj ulaz sa desne bočne strane Doma kulture i iz fiskulturne sale, koja se nalazi na drugom traktu Doma kulture. Pozornica je rađena po visokim standardima, tako da i danas predstavlja jednu od boljih u Republici, pa i šire. Ona ima više boksova i prostor za pripreme, tako da istovremeno može da primi preko 200 izvođača. Svaki gost je dočekan ponaosob, a redarska služba je goste pratila do njihovih mjesta.
U holu, koji može da primi preko 600 posjetilaca, razmjenjuju se sjećanja na ranije predstave pljevaljskih amatera, evociraju uspomene i prave dogovori o gostovanju Pljevaljskog pozorišta u susjednim gradovima i
drugim mjestima. Iako je to bila teška godina, godina obnove i izgradnje zemlje, Pljevljaci i gosti bili su u svečanom ruhu i raspoloženju. Mnogobrojni gosti potvrdili su svoje mišljenje i saznanje o Pljevljima kao kulturnom centru regiona.

       Pozornica je povezana sa sportskom dvoranom, koja je služila i za rekreaciju osoblja Doma kulture, pa su se mnogi izvođači programa u njoj pred nastup zagrijavali. Plesna sala koja se nalazila ispod sportske i mogla da primi preko 200 posjetilaca, u tom vremenu važila je kao najbolja u Republici. Iznad sportske dvorane nalazila se bioskopska sala, koja je kasnije promijenila funkciju.

       Biblioteka i čitaonica sa svojim odjelima smještena je na drugom etažu prvog trakta i na središnjem traktu Doma kulture. U tom dijelu, prvo privremeno, a potom i stalno, smješten je Zavičajni muzej, koji čeka
bolja vremena za svoje bivakovanje. Iznad čitaonice nalaze se kancelarije, koje se i danas uglavnom koriste za potrebe kulture, ali ne i sve. Pored sva četiri bočna ulaza nalaze se prostorije za određene namjene osoblja Doma kulture, zatim prostori za redarsku, čuvarsku i druge službe. Domaćin zgrade imao je i stan.

       Jednom riječju, pozorište je imalo uslove za rad kakve mnoga pozorišta u Jugoslaviji nijesu imala. Nažalost, danas toga više nema. Ostala su sjećanja i uspomene, manje pisani tragovi, ali i prostori Doma, prepušteni sudbini i vremenu. Od samog početka rada Dom kulture imao je centralno grijanje, što je takođe u tom vremenu bila rijetkost.

       Nakon prvih izvedenih predstava, Milosavljević koji u međuvremenu napušta dužnost upravnika Pozorišta, dovodi kao gosta Mirka Simića iz Crnogorskog narodnog pozorišta sa Cetinja, da postavi na scenu “Seosku učiteljicu”. Marko Kažić, profesor i istaknuti javni i kulturni radnik, obavlja poslove upravnika dok nije na to mjesto postavljen glumac Rade Marić, koji je takođe kratko obavljao ovu dužnost. U to vrijeme Marko
Kažić otvara pri Pozorištu Dramski studio čija je djelatnost trajala koliko i Pozorišta. Dramski studio dao je značajan doprinos stručnom usavršavanju pozorišnog ansambla. U Studiju su organizovani razgovori
na različite teme vezane za pozorišni život i kulturu, u kojima su učestvovali i građani.

       Nakon izuzetno povoljnog odjeka prikazanih predstava, ocijenjeno je da Narodno pozorište treba kadrovski i materijalno ojačati, ali i trajnije riješiti pitanje njegovog upravnika. Već naredne pozorišne sezone 1951/52. dolazi u Pljevlja istaknuti glumac i reditelj Mirko Simić. Prije toga radio je na Cetinju, gdje je došao iz Pančevačkog pozorišta u kome je radio kao reditelj. Pošto je sezonu 1950/51. proveo kao glavni reditelj
i postavio na scenu “Seosku učiteljicu”, upoznao je grad, oduševio se Domom kulture i uslovima koje je tada pružao za razvoj, ne samo pozorišne umjetnosti, već i svih drugih vidova kulture i kulturnog života.
To je bilo presudno za Simićev ostanak u Narodnom pozorištu. Mirko Simić postavljen je za upravnika Pozorišta krajem 1951. i na toj dužnosti ostao do njegovog ukidanja, 1959. godine.

       Novi upravnik Simić nije bio u potpunosti zadovoljan stanjem u samom Pozorištu. Odlučio je da Pozorište moraju, u prvom redu, sačinjavati glumci. Postojeća ekipa je bila neujednačena. Bilo je nekoliko dobrih glumaca-mještana i četiri-pet onih koji su došli sa strane. Tadašnje vlasti u gradu dale su mu odriješene ruke da sredi stanje u Pozorištu kako on misli da je najbolje, pa je on prvo otpustio sve glumce i istog momenta zasnovao radni odnos sa onima koji su imali kvalitete da mogu profesionalno obavljati posao.

       Simić je u Pozorištu zatekao sljedeće glumce u radnom odnosu: Ljubo Stojkanović, Šefko Čaušević, Duško Radulović, Šućro Brković, Hazbija Hadžalić, Hajrudin Mešić, Zekija Prljača, Božidarka-Boža Šiljak, Farko
Pijalović, Božica Božović, Ksenija Bajčetić-Grkić, Božica \aković, a sa strane: Rade Marić, Slavka Poledica, Mila Rajkov, Evica Pušić, Dušan Lazić sa suprugom Ružicom i Petar Milosavljević sa suprugom Anom.

       Upravnik Simić tada je izvršio reorganizaciju: Ljubo Stojkanović postavljen je za garderobera, Šućro Brković za rekvizitera, a Hazbija Hadžalić za ispicijenta, ali i dalje su imali uloge u predstavama. Na spisku glumaca ostali su: Šefko Čaušević, Duško Radulović, Hajrudin Mešić, Dušan Lazić i njegova supruga Ružica, Evica Pušić, Slavka Poledica i Petar Milosavljević sa suprugom Anom.

       Uz saglasnost osnivača i gradskih vlasti, upravnik Simić dovodi nove kadrove sa strane - njih ukupno devetnaest. Između ostalih, u toj grupi su bili: Andrija Kotri, Predrag Stojković, Desa Antonović, Aca Radovanović sa suprugom Milankom, Desa Štrbac, Ida Delić, Desa Martinović...
Pored već pomenutih glumaca koje je ostavio da rade u Pozorištu, Simić angažuje i Kseniju Bajčetić, Zekiju Prljaču, Božidarku-Božu Šiljak, Farka Pijalovića, Božicu Laković, a povremeno i druge radnike iz Pozorišta koji su obavljali tehničke i druge poslove.

       Zaokružuje se i postavka administrativnog aparata. Tako je za sekretara Pozorišta postavljen Sejfo Bošković, za blagajnika i ekonoma Osmo Ćatović, za knjigovođu Behija Čaušević, pomoćno osoblje Ema Ciguljin i Petruša Odović itd. Prvi sekretar Pozorišta bila je Bosa Vuković. Može se konstatovati da je ukupni aparat Pozorišta formiran veoma brzo i kvalitetno. Tako su stvoreni uslovi za spremanje bilo koje predstave. No, novi poduhvati traže i nove uslove, opremu i slično. Nije bilo dovoljno dekora, garderobe, reflektora i drugih rekvizita. Zbog toga Simić dovodi iz Beograda akademskog slikara Fila Filipovića da kreira osnovni dekor, da napravi nekoliko salona, seljačkih soba, šumske i druge kulise, odnosno da stvori dekor kojim se moglo praviti više scenografija. Istovremeno, Simić dovodi iz Beograda i poznatog reditelja Miroslava-Minju Dedića koji režira “Mandagolu” po Makijavelijvom tekstu.

       Uređene su prostorije za pripremu glumaca, sala za probe, krojačnice, stolarska radionica, šminkernice, prostorije za garderobu, nabavljeni su novi reflektori, dio instrumenata (klavir i dr.) i sve ostalo što je bilo nužno za rad jednog, u tom vremenu, savremenog pozorišta. Pojačana je čuvarska i redarska služba u Domu kulture. Ostaće mnogima u sjećanju urednost portira Rizaha Sofovića, njegovo uljudno i dostojanstveno držanje, te redarska služba koju je najčešće obavljala Ema Ciguljin.

       U međuvremenu Simić postavlja na scenu Plautove “Menehme”. U toj sezoni izvedeno je jedanaest premijernih predstava. Vjerna pljevaljska publika tražila je od uprave Pozorišta da se postave neke predstave i po njihovoj želji. Tako su igrane predstave “Ajša”, “Zaplakala stara majka Džaferbegova” i još neke.

       Repertoar Pozorišta postaje bogatiji i kvalitetniji. Postavljaju se djela Plauta, Makijavelija, Gorkog, Ostrovskog, Dikensa, Nušića, B. Stankovića, Stevana Sremca, Marina Držića, Janka Veselinovića, Ćorovića, Šantića, Rasima Filipovića, Molijera, H. Timajera, A. Rusena, Goldonija i mnogih drugih. Publika iz noći u noć puni salu. Pljevaljsko Narodno pozorište stiče dobar glas na širem prostoru. Rado dolaze i novi glumci, kao što su Miloš i Dara Petrović, Dragan Milovanović, Bogdan Bilbilović, Dušan i Božana Stojanović, Aca Gavrilović...

       Radi podmlađivanja i školovanja kadra, ali i repertoara, formira se Dječje pozorište (tada Pionirsko), kao odjeljak Narodnog pozorišta. Odziv djece bio je izvanredan. Članovima ansambla organizuje se užina, daje
mlijeko... Čim je počelo sa radom, u tom pozorištu nastupa i dječak Aljoša Vučković. On je igrao i u velikim predstavama Narodnog pozorišta, kada je bilo neophodno učešće djece - glumaca. Rukovodstvo Narodnog
pozorišta i Doma kulture organizuju redovnije zabave za omladinu, a sa djecom, pored zabava, i razgovore na različite teme.

       Narodno pozorište u Pljevljima priredilo je 90 premijera i odgiralo preko 500 predstava, tj. godišnje se pripremalo deset-jedanaest premijera, što predstavlja izuzetan uspjeh, vrijedan divljenja. Djelovanjem
Narodnog pozorišta ojačan je rad drugih kulturnih institucija u gradu kao što je Muzička škola, koja djeluje od 1947. godine (direktor je bio Franjo Varcelini, porijeklom Čeh, potom Marko Rivijeri, raniji direktor
Radio Crne Gore). Zahvaljujući profesorima Muzičke škole Dragoslavu Pelcu i Damjanu Babiću, kao i polaznicima škole, stvoreni su uslovi da postavke na scenu predstava “Koštane", “\ida” i drugih, budu muzički
bolje obrađene. Ove predstave, naročito “Koštana” igrane su često u Pljevljima i susjednim gradovima, uvijek uz “kartu više”. U rad Narodnog pozorišta izuzetno su se uklopili tamburaši, što druga pozorišta u tom
vremenu nijesu imala. Pored uključivanja muzičkih sekcija i orkestara, Simić je često angažovao i hor. To je bio veoma dobar, poznat i priznat, horski mješoviti sastav. Simić je zadužio Bogdana Bilbilovića da bira i
obučava gimnazijalce za rad u folklornoj sekciji, s obzirom da je prije dolaska u Pljevlja radio u KUD “Kolo” u Beogradu. Bilbilović je bio vrstan igrač i koreograf. Postavio je sedam koreografija, a Pozorište je
obezbijedilo kostime, pa je i u tom dijelu posla ispunjen zajednički interes. Vukašin Bulajić, profesor pljevaljske gimnazije, pored ostalih poslova koje je obavljao, radio je na pronalaženju i angažovanju talentovanih glumaca za rad u Narodnom pozorištu.

       Značajan doprinos uspješnom radu pozorišta dao je Marko Kažić kao lektor, organizator, reditelj, jedno vrijeme i v.d. upravnika. Valja istaći i doprinos kostimografa Branka Ćatovića, scenografa Iva Magaša,
Milenka Vukojičića, Nijaza Koštovića, posebno Velizara Srbljanovića, koga je pozorište uputilo u Beograd na stručno usavršavanje iz oblasti scenografije i već nekoliko pomenutih scenografa.

       U tehničkoj ekipi bili su: stolar-modelar Džemaludin Muratović (po odlasku iz Pljevalja, radio je isti posao u sarajevskom Narodnom pozorištu), zatim Ruždo Hodžić, Sadik Koštović, Radim Selmanović, krojačica je bila Dušanka Zečević, Manovovićka, majstor svjetla Pero Popović, a sufler Dara Bulatović.

       Radi racionalnosti (bolje uposljenosti kadra i iskorišćenosti prostora), došlo je do objedinjavanja bioskopa sa pozorištem. To je uticalo da je bioskop, sve do zadnje nekolike godine, imao veoma dobar repertoar, što ga je uvrstilo u prvu kategoriju jugoslovenskih bioskopa, pa je stekao i pravo da među prvima u zemlji prikazuje najnovija i najvrednija filmska ostvarenja. Potvrda tome je i činjenica da nikad nije finansiran iz budžeta. Značajnu ulogu za kvalitetan rad bioskopa imali su njegovi rukovodioci, posebno Nefa Katana, koja je bila i jedno vrijeme direktor Centra za kulturu, zatim Izet Hadžiatlagić i drugi.

       Narodno pozorište je, takoreći svakodnevno, dobijalo pozive da gostuje po mjestima u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini i Srbiji. Često je gostovalo u Bijelom Polju, Beranama, Žabljaku, Nikšiću, Kolašinu, Plavu,
Gusinju, Andrijevici, Foči, Goraždu, Rogatici, Rudom, Višegradu, Novoj Varoši, Priboju, Prijepolju... U ovim i drugim mjestima, publika je Narodno pozorište iz Pljevalja doživljavala kao svoje. Prije pljevaljskog, ni
jedno drugo pozorište nije moglo prirediti izvođenje bilo koje predstave.
Na premijere su dolazile delegacije sa raznih strana, a ansambl je stizao svuda, zimi i ljeti, putovao čime je stizao, kako je znao i umio, ali publiku i dogovor nije iznevjerio. Gostovanja su najčešće ugovarali Duško
Radulović i upravnik Pozorišta Mirko Simić.

       Pljevaljsko Narodno pozorište odigralo je značajnu ulogu u tim teškim godinama, dalo neizbrisiv trag kulturnom razvoju grada i okoline. Pored devedeset priređenih premijera i preko 500 predstava, osposobilo je znatan broj kadrova koji su dali značajan doprinos razvoju kulture, ne samo u Pljevljima.

       Posljednja predstava koju je izvelo Pljevaljsko pozorište bila je “Put oko sveta”, B. Nušića. I tu ima neke simbolike. Septembra 1958. godine učinjena je teška greška kada je na republičkom nivou donesena odluka
o zatvaranju, izuzev jednog, svih crnogorskih profesionalnih pozorišta: u Pljevljima, Kotoru, Nikšiću, pa čak i onog na Cetinju koje je imalo najdublju tradiciju i poseban značaj za crnogorsku kulturu, - jer je, navodno,
njihovo postojanje opterećivalo budžet, a i profesionalni nivo je ocijenjen kao nizak. Već 1959. godine u Pljevljima nema pozorišta. Revolt zbog te odluke i danas je prisutan i on se manifestuje na razne načine. U svim pomenutim gradovima u kojma su tom nesrećnom odlukom ukinuta pozorišta, već su formirana, ili je formiranje u toku, nova profesionalna ili poluprofesionalna pozorišta. U Pljevljima, nažalost, za sada još uvijek
nema izgleda da se nešto tako desi.

       Nedostatak rada Narodnog pozorišta nadoknadilo je donekle Amatersko pozorište KUD “Volođa” i Dječja scena, sa 27 premijera i oko 80 priređenih predstava, kao i gostovanje pozorišnih kuća sa prostora bivše
Jugoslavije. Nema značajnijeg pozorišta koje nije gostovalo u Pljevljima. Najviše predstava je izvelo Crnogorsko narodno pozorište - 46, zatim Dječje pozorište iz Podgorice - 35, Užičko - 24, Kragujevačko - 21, Jugoslovensko dramsko, Atelje “212” i Narodno pozorište iz Beograda - 27, Prištinsko - 14, Narodno pozorište i “Teatar 55” iz Sarajeva - 37, Šabačko - 11, a do po deset predstava priredila su sljedeća pozorišta: Tuzlansko, Dubrovačko, Mostarsko, Niško, Zagrebačko, Dječja scena iz Beograda i Sarajeva, Leskovačko, Somborsko, Banjalučko, Subotičko, Zeničko, Osječko, Skopsko, Virovitičko, Travničko, Vranjsko, Splitsko, Pančevačko, Praško (ČSR), te više amaterskih pozorišta iz Crne Gore, Srbije, Bosne i Hercegovine... - ukupno: 326 predstava, od kojih 100 monodrama.

       No, sve ovo ne može nadomjestiti nestanak Narodnog pozorišta o kojem Pljevljaci i danas sanjaju, očekujući ostvarenje toga sna.*

* Po knjizi - Uzeir Bećović: Prvi vijek pozorišta u Pljevljima, izdavač - Crnogorsko narodno pozorište Podgorica, Biblioteka “Zetski dom”, 1999.

Tekst preuzet iz časopisa "Almanah", br. 19-20. od 2002. god.