mr Veljko Radulović, dipl. ing.arh.
BOKEŠKA KUĆA

Iz publikacije:
Savremeni izraz tradicionalnih kuća u Crnoj Gori

Publikacija izdata od strane:
Ministarstva za ekonomski razvoj i
Ministarstva turizma i zaštite životne sredine uz pomoć GTZ-a,
zastupnika njemačkog Ministarstva za ekonomsku saradnju i razvoj.

Bokeška kuća

Satelitski snimak zaliva

Ulaz u Boku - Herceg Novi

Pogled na zaliv - Kotor

Radovanići - Luštica

Grupacija kuća iznad mjesta Kamenari

Boka Kotorska je najveći zaliv na Crnogorskom primorju, lociran u njegovom zapadnom djelu.
Složeni je geomorfološki oblik sa izrazitom dinamikom prostora i vizura.
Čine ga pretežno brdoviti predjeli i planinski vijenci, koji se okomito spuštaju u more.
Boka je regija sa prepoznatljivom civilizacijskom baštinom i bogatim graditeljskim nasljeđem.
Ono je prisutno u urbanim cjelinama Kotora, Herceg Novog, Tivta, Perasta i Risna.
Razvijena arhitektura fortifikacija, gradskih stambenih kuća - palata i nasljeđe graditeljstva u ruralnom djelu čine osnovnu urbanu komponentu ukupnog identiteta Bokokotorskog zaliva.

Ova analiza fokusira bokešku tradicionalnu kuću u ruralnim zonama - zaleđu gradskih cjelina i njenu moguću interpretaciju u objekte turističke namjene. Akcentovani su oblikovno morfološki i likovni aspekti predmetnih kuća, kao osnovnih elementa prepoznatljivosti arhitekture.

Lociranje i prostorna konfiguracija ruralnih naselja u Boki uslovljena je topografijom terena, klimatskim faktorima, privrednim karakterom stanovništva i kulturološkim razlozima.

Raznovrsnost ovih faktora i složenost topografije proizvela je različite oblike grupisanja: sela zbijenog (bliža obali) i razbijenog tipa („gornja sela“ na većim nadmorskim visinama), linijske strukture - nizovi u zaleđu
i na obali i oblik kompaktnih urbanih entiteta - porodičnih ekonomija.

Preovlađuje lociranje objekata paralelno izohipsama i orijentacija na jug.

Donja Lastva

Donja Lastva

Arhitektura kuća

Osnovna tipološka svojstva kuća crnogorskog primorja održala su se tokom vjekova razvoja, a izvorišta im nalazimo u antičkoj arhitekturi megarona.

Glavnu prostornu odrednicu čini paralelopiped sa dva paralelna zida, nadkrivena najčešće dvovodnim krovom. Ovaj oblik je u gradskim sredinama, po ugledu na prostilski hram sa stubovima na pročelju, dobijao
oblikovno raščlanjivanje na frontalnoj fasadi.

Lepetane - Tivat

Lepetane - Tivat

Nikićenovići - Herceg Novi

Lepetane - Tivat

Osnovni građevinski materijali, kamen, drvo i pečena zemlja, određuju hromatske odnose, bilo skladne ili kontrastne.
Prisutnost krečnjačkog kamena i njegova eksploatacija uslovila je svijetlo sive tonove građenih oblika. U početku to je grubo obradjen i pritesan kamen, a kasnije pritesan ili tesan.
Kasnija upotreba kreča i maltera postala je likovni element oblikovanja zidnih platana.
Krovni pokrivač je koritasti crijep - „kanalica“, a nagib krovnih ravni se kreće od 22 - 30 stepeni.
Slivanje obilne kišnice sa krova kanališe se u kamenom izgrađene rezervoare za vodu - „bistjerne“.

Otvori su relativno malih dimenzija, usled tehnoloških ograničenja rada u kamenu, ali su usklađeni sa klimatskim činjenicama regije - ljetnjim pregrijevanjem.
Svi otvori su uokvireni kamenim kvaderima, pri čemu su dovratnici iz više elemenata.
Zastori na prozorima su drveni kapci - „škura“ i imaju funkciju zaštite od sunca i vjetra (juga i bure).
Stilska obilježja i njom uslovljena arhitektonska plastika prepoznaju se u arhitekturi gradskih kuća i zavise od perioda nastanka i mjesta školovanja neimara, a dio su rječnika romaničkog, gotskog, renesansnog
i baroknog vremena.
Nezavisno od perioda nastanka, urbani oblici su uvijek bili izvor smisla i osjećaja za proporciju i geometriju, za razumjevanje logike i ekonomije prostora.

Predlog savremene Bokeške kuće u funkciji turističke stambene jedinice

Postojeća topografija i raspoloživi prostorni potencijali za gradnju turističkih objekata u zaleđu gradova Boke pretpostavljaju parcelu na pokrenutom terenu, u nagibu.

Lociranje objekata prati logiku terena i paralelno je njegovim izohipsama. Pretpostavlja se postojanje zajedničkih parkinga na rubu stambenih zona i razvijeni pješački tokovi u unutrašnjosti. Organizovani bi
bili u poprečnom pravcu kao stepeništa i paralelno izohipsama kao pješačke ulice. Oba prostorna oblika pješačke komunikacije su autohtona, funkcionalno i sociološki provjerena u tradicionalnim modelima.

Predloženi model Bokeške kuće je nastao kao jedna razvojna pozicija u procesu usložnjavanja arhetipa o kome je predhodno govoreno.

Proces podrazumijeva rast spratnosti i povezivanje sa terenom, a uslovljen je razvojem stambenih potreba, tehnologije građenja i estetskog diskursa.

Osnova prizemlja

Osnova sprata

Predloženi model podrazumijeva zadržavanje osnovnih odlika forme, logike pozicioniranja i veze sa topografijom.
Istovremeno podrazumjeva usložnjavanje anvelope objekta kroz uvođenje dviju ravni i interpretaciju elemenata zastora - „škura“, koji su prisutni kao važan funkcionalni element.

Racionalno ponašanje u ograničenim resursima prostora uslovljava spratni objekat sa dvije stambene jedinice. Površinski i programski različite što čini ponudu bogatijom. Veći stan je površine 70 m2, namijenjen
boravku porodice sa dvije generacije, a manji stan je 50 m2 i pruža mogućnost kvalitetnog boravka jednom paru.

Oba stambena dijela imaju nastavak dnevnog boravka na spoljnim terasama i preko njih kontakt sa terenom.
U suterenskom djelu objekta, ispod terase, locira se rezervoar za vodu - bistjerna, koja se napaja pročišćenom kišnicom sa krova i terasa. Filteri i hidrofor su smješteni u komori ispod terase.